בשנות המלחמה
[align=justify]דער פעטער ז"ל איז געווען דער איינציגסטער וואס איז געווען אונטער די רשעים און האט נישט צוגערירט די בארד, ער האט ארום געוויקעלט דעם קאפ מיט א טיכל און געזאגט א תירוץ אז ער האט ציין ווייטאג, און א פלא זיי האבן אים געלאזט, שפעטער נאכן קריג האט אים דער בעלזער רב [הרה"ק מהר"א] געזאגט "סאטמאר רב איך בין אייך מקנא" - ער האט יא אפגעשניטן בלית ברירה
]וזה לשון רבינו שליט"א במעמד אסיפה כללי כ' סיון תשע"ח - דער רבי זכרונו לברכה איז געווען א יחיד בדורו, ער איז ניצול געווארן מצפרני הרשעים מיטן צלם אלקים על פניו, די דיוקנא קדישא ונזר אלקיו על ראשו, דאס איז שמן משחת קודש, "דאס איז פון הימל א ראי' סייעתא דשמיא לכל דבריו", קיינער האט צו דעם נישט זוכה געווען, יהי' מה שיהי', וד' עמו שהלכה כמותו בכל מקום, נגד יהי' מי שיהי', קיינער האט נישט זוכה געווען צו דעם קיין שום צדיק קיין שום גדול שבעולם, ס'זאל זיין נכנס בשלום ויצא בשלום מיט'ן צלם אלקים על ראשו].
*
איך האב געהערט ווי אזוי ר' יוסל אשכנזי האט פארציילט פאר'ן טאטן ז"ל, ער איז געווען צוזאמען אין בערגן-בעלזן, עס איז געקומען שמחת תורה דארף מען דאך פראווען הקפות, עס איז נישט געווען קיין מענטשן, האט ער געזאגט פאר ר' יוסל "דו זינג", און ר' יוסל האט געזינגען און ער האט געטאנצן שעות ארוכות ארום די בעט, אזוי מיט איין מענטש.[/align]
על אדמת אמעריקע
[align=justify]מ'זאגט אז אמאל האט מען געזאגט פארן פעטער ז"ל אז דאהי אין אמעריקע קען מען נישט אויפטוהן פאר אידישקייט, ווייל ס'איז נישט געווען דא קיין תלמידי בעש"ט הק', האט ער עס נישט געוואלט אפקויפן, נאר ער האט געזאגט "אז דער באשעפער איז דא, קען תורה אויך זיין דא", מ'קען דא אין אמעריקע אויך טוהן.
דאס ערשטע יאר האב ער נאך געטראכט פון צוריק פארן, אבער ווען ער האט באשלאסן צו בלייבן דא, האט ער באשלאסן אז מ'קען יא, און מ'וועט דא אין אמעריקע בויען אידישקייט, ער האט אויפגעאקערט אמעריקע, ס'איז נישט צוגלייבן וואס היינט איז דא אין אמעריקע, מ'האט זיך אזאנס נישט געקענט פארשטעלן אמאל, דאס אידישקייט, דאס ערליכקייט, תלמוד תורה'ס, ישיבות, ערליכע אינגלעך, ערליכע מיידלעך, נשים צדקניות, בני ישיבות אין ערליכע בעלי בתים.
*
ווען ער איז ארויס געקומען אויף אמעריקא, איז ער געווען דער איינציגסטער שטריימל אויפן גאס, קיינער איז נישט געגאנגען אויפן גאס מיט א שטריימל. איז ער אמאל געגאנגען אין גאס מיט ר' יוסל, ר' יוסל איז געגאנגען מיט א הוט און דער פעטער איז געגאנגען מיט א שטריימל, און ר' יוסל ווייזט פארן רבי'ן, "דער רבי זאל זעהן אז מען לאכט". זאגט ער אים, ווער זאגט אז מ'לאכט פון מיין שטריימל, אפשר לאכט מען פון דיין הוט.
דאהי האט דער רבי דאס געפאדערט פונעם עולם, דא איז אמעריקא, יעדער קען טון וואס ער וויל, גייטס מיט שטריימלעך אויפן גאס. אינדערהיים, אין די גרויסע שטעט, פעסט, דעברעצין, [נישט אין סאטמאר, ארשיווע, דאס זענען געווען קליינע שטעט], אז א פאליציי האט געזעהן אין גאס מיט א שטריימל, האט ער געקענט אראפלאזן צוויי פעטש, אדער נעמען אין פאליציי אמט, אבער אין אמעריקע איז פריי.
]איך געדענק ווען איך בין געווען א קינד, בין איך געגאנגען מיט לאנגע אראפגעלאזטע פיאות, סתם קינדער זענען געגאנגען מיט ארויפגעדרייטע פיאות אויפן אויער, און מען האט מיר נאכגעשריגען, "דו מיט די פיאות!, דו מאכסט א חילול השם!' איך בין געווען א קינד, כ'האב נישט געוואוסט וואס כיהאב שלעכטס געטוהן.[
דעמאלטס איז געווען די מקוה אין וומס"ב אויף דיוויזשאן, איז דער פעטער אמאל געגאנגען שבת אין מקוה, איז געזעסן אן אמעריקאנער איד, און ווען דער פעטער איז געקומען מיטן שטריימל, האט ער צוזאמגעפאטשט די הענט און געזאגט "א בראך אויף דיר אמעריקע, אין אמעריקע מיט א שטריימל!''. דער פעטער האט עם געהערט, איז עס אים געפאלן, און ער האט געזאגט, יא! דורכגעבראכן אמעריקא, אין אמעריקא א שטריימעל!.
*
עס איז געווען אין די בראשית יארן וואס ער איז געקומען קיין אמעריקע, ווען די עניות איז געווען ביי אים זייער גרויס, און ער האט געהאט אסאך חובות, יענע צייט איז געווען א אידענע וואס האט געשטאמט פון א חסיד'שע משפחה פון דערהיים, זי איז געקומען קיין אמעריקע פריער און האט דא חתונה געהאט מיט איינעם. זיי זענען געווארן אמעריקאניזירט, און זיי האבן אלעס אפגעלאזט, אבער געלט האבן זיי געהאט, ער איז אריין אין מסחר און האט שיין מצליח געווען.
איין טאג האט ער זיך אפגעזעגענט, איז זי געבליבן אזוי אליינס, און זי האט זיך בארעכענט פון וואו זי שטאמט און זי האט באקומען א הרהור תשובה. איז זי געקומען צו די רעביצין אז זי זאל אריינגיין מיט איר צום רבי'ן בעטן א וועג ווי אזוי תשובה צו טון. זיי זענען אריין צום פעטער ז"ל, האט דער פעטער געזאגט אז זי איז דאך אן עלטערע פרוי און מען קען איר נישט הייסן פאסטן, האט ער געזאגט אז עס איז א שווערע שאלה און זי זאל צוריק קומען די אנדערע וואך. זי איז צוריקגעקומען די אנדערע וואך, און זי האט געזאגט אז זי האט אסאך געלט און איז גרייט זיך צו לאזן קאסטן, האט דער פעטער געזאגט די ערשטע זאך פון יעצט און ווייטער זאל זי זיך פירן אידיש, און אויף וואס עס איז געוועזן האט ער געזאגט וחטאך בצדקה פרוק, און זאל געבן א יעדע חודש א געוויסע סכום פאר ישיבה תורה ודעת - תורה ודעת איז דעמאלטס געווען די איינציגסטע ישיבה, עס האט געהייסן די ישיבה.
ווען זי איז ארויס איז די רעביצין אריינגעקומען זאגן אז מ'לעבט דאך מיט חובות און די געלט וואלט געקענט זיין א גרויסע ישועה. - דעמאלטס האט ער נאכנישט געהאט אפילו קיין מוסדות, ער האט נאך געהאט חובות פון ארץ ישראל ־ האט דער פעטער ז"ל געזאגט נעמען פאר זיך איז נישט קיין קונץ. - ווייל ער האט נישט געוואלט נעמען געלט פון חילול שבת, אבער געזאגט האט ער אז פאר זיך איז נישט קיין קונץ צו נעמען - מען קען זאגן נאך טעמים אויך.
*
דער פעטער ז"ל איז געווען אין שיקאגא תש"ח און ער האט געשאפן דארט פינעף טויזענט דאלער, עס איז געווען א גרויסע סכום בימים ההם תש"ח, למעשה פאר ער איז אהיימגעפארן איז מען אריינגעקומען צו אים מיט א שאלה אויף די מקוה, און ער איז געגאנגען קוקן, און האט געזעהן אז עס איז דא נאך שאלות, און ער איז נישט געווען צופרידן פון דעם, האט ער געפרעגט פארוואס פאררעכט מען עס נישט?, האט מען געזאגט ווייל קיינער האט נישט קיין געפיל דערצו, האט ער אוועקגעגעבן די גאנצע פינעף טויזענט דאלער צו פאררעכטן די מקוה, איז ער אהיים געפארן אן גארנישט, און ער האט נאך געדארפט צובארגן, און ער איז נאך געבליבן א בעל חוב.[/align]
מלחמתו עם קליפת הציונית
[align=justify]בשנת תש"ח, איז געווען א מרידה במלכות שמים, ווען פושעים, פוקרים, ועוקרי הדת האבן אראפגעשטעלט א מלכות המינות בארצינו הקדושה, און זיי האבן געשטעלט די מדינה אויף עקירת הדת, זיי האבן געוואלט עוקר זיין דעם דת, און טוישן דאס כלל ישראל פאר א אנדערע מהות.
איך האב געהערט פונעם טאטן ז"ל, ס'איז געווען פרשת יתרו תש"ח, ס'איז געווען פרייטאג צונאכטס נאכן טיש ביים פעטער ז"ל אין צימער איז געווען טונקל, דער טאטע ז"ל איז געווען דארט אין צימער, דעמאלטס האט מען גערעדט אז מ'גייט מאכן א מדינה, איז אריינגעקומען א איד ר' מאיר שענקלעווסקי האט ער געהייסן, ער איז געווען פון די אגודה, האט ער דערציילט נייעס פארן פעטער, אז ווי עס זעהט אויס וועט זיין א מדינה.
ער איז געקומען צום פעטער זיך שואל עצה זיין, היות מ'וועט מאכן א מדינה וועט מען דאך אויך מאכן א רעגירונג, און די אגודה וועט אויך אריינגיין אין די רעגירונג, - אזוי שטעלט ער זיך פאר - ממילא טראכט ער אריין וועלכע מיניסטעריום וועט מען געבן פאר די אגודה? 'פארטיידוגונס מיניסטעריום', פארשטייט ער אז דאס דארף מען געבן פאר א גענעראל, פאר אן אפיציר, 'פינאנאץ מיניסטעריום' פארשטייט ער אויך אז דאס איז אויך נישט פאר די אגודה, דאס דארף מען געבן פאר א באנקירער, האט ער געזאגט אז ער פארשטייט אז 'אויסערן מיניסטעריום' דאס פאסט פאר די מדינה אז ס'זאל זיי א איד מיט א בארד.. ממילא לפי דעתו וועט איטשע מאיר לעווין אוודאי זיין אויסערן מיניסטער, אזוי האט ער פאנטאזירט.
מילא אז איטשע מאיר וועט ווערן אויסערן מיניסטער וועט יעדער פון די אגודה באקומען עפעס א פאסטן, און ער פארשטייט אז מ'וועט עפענען א קאנסול אין ניו יארק, נו, אז מ'וועט עפענען א קאנסול אין ניו יארק, וועמען וועט מען נעמען אלס דער קאנסול אין ניו יארק? פארשטייט ער אז מ'וועט אים נעמען - אזוי האט ער געזאגט אויף זיך, - ווייל ער איז א גרויסער אגודה פירער, און ער איז פאסיג צו זיין דער קאנסול" איז ער געקומען זיך שואל עצה זיין מיט'ן פעטער צי ער זאל דאס אננעמען צי נישט, דאס איז געווען זיין מחשבה.
דאט דער רבי געגעבן א שפרינג אויף פון בענקל, און זיך אויסגעדריקט מיט זייער א שארף לשון: עס איז ביי מיר ברור בלי שום ספק אזוי ווי איך גלייב באמונה שלימה, אזוי ווי דער אויבערשטער האט געגעבן די תורה פאר אידישע קינדער, אז ס'וועט קיין אידישע מדינה נישט זיין", ער איז ממש ארויס פון די כלים.
נאכדעם האט ער זיך אראפגעזעצט און ער האט זיך בארואיגט, האט ער געזאגט פאר'ן טאטן ז"ל "איך גלייב נישט אז נאך דעם ביטערן חורבן, אז דער אויבערשטער וועט נאך שיקן אזא נסיון פאר אידישע קינדער פאר ביאת המשיח.
אזוי האט דער רבי ז"ל געזאגט פארן טאטן, ז"ל, דער טאטע האט דאס אסאך מאל דערציילט.
*
ווען עס איז געווארן די מדינה האבן זיי געדארפט האבן א מיליטער - דאס פארשטייט יעדער אז א מדינה דארף האבן א מיליטער וואס האט געפירט זייערע מלחמות - האבן זיי געמאכט א געזעץ אז יעדער איינער דארף גיין אין מיליטער, דעמאלטס איז געווארן 'חוק גיוס חובה', ס'איז א בושה צו זאגן אבער אסאך חרד'ישע אידן, היימישע אידן, זענען דעמאלטס געגאנגען אין מיליטער, זיי האבן נישט געהאט קיין ברירה מ'האט זיי געצווינגען.
דעמאלטס איז געווען 400 בחורים און אינגעלייט וואס האבן געלערנט אין ישיבות, און מטעם זייער חוק האט דער זיכערהייט מיניסטער געקענט געבן א פטור פאר וועמען זיי האבן געוואלט אז זיי דארפן נישט גיין דינען אין מיליטער און די דעמאלטס'דיגע מנהיגים - זיי ליגן שוין לאנג אין פינסטערן גיהנם - האבן געזאגט אז פאר 400 בחורים איז נישט כדאי צו מאכן אן עסק, ווייל עס וועט מילא אונטערגיין, עפרא לפומי'. ביי די ראשי הציונים איז געווען א דבר ברור אז ערליכע אידן וועלן נישט האבן קיין קיום אין זייער מדינה.
מיט עטליכע יאר צוריק איז געווען אין קרית יואל א אינגערמאן, אן אייניקל פון איינעם פון די ראשי המדינה פון דעמאלטס, אן עכט חסיד'ישער אינגערמאן, ער איז געווען ביי מיר אין שטוב, האט ער דערציילט אז ווען ער איז געווען א אינגל איז ער געפארן מיט זיין זיידן אין די קאר, ער האט נישט געקענט קיין פרומע אידן קיינמאל, און ווען מען איז דורכגעפארן די פרומע געגענט אין ירושלים האט ער געזעהן פרומע אידן, האט ער געפרעגט דעם זיידן זיידע, וואס איז דאס?, האט דער זיידע געזאגט עה, דאס איז נאר א צייטווייליגע זאך, ס'וועט נישט אנהאלטן, דאס איז געווען זייער פלאן.
זיי האבן זיך נישט געכאפט דעמאלטס וואם עס וועט זיין דער מציאות, בליעה"ר היינט צוטאגס ווען עס זענען דא העכער 40 טויזנט בני הישיבות בחורים און אינגעלייט וואס זיצן און לערנען און גייען נישט אין מיליטער.
*
איך האב זוכה געווען צו זיין כמה פעמים בביתו נאוה קודש פון כ"ק מרן רביה"ק זי"ע בשעת ווען ער האט גערעדט אין שטוב איבער די קליפה הציונות, און די גזירות וואס זיי זענען גוזר אויף ערליכע אידן מיטן ציל אז עס זאל ח"ו נישט בלייבן קיין זכר פון אידישע קינדער, פלעגט מען זעהן פון זיינע ווערטער ווי ער זעהט אין אלע מעשים פון די ציונים א ביטערע טומאה און א קליפה וואס הערשט אויף די וועלט.
עס איז געווען בערך תשכ"ג, כ'בין נאך געווען א בחור, איז געווען דאס ערשטע מאל וואס דער פויבסט איז דעמאלטס געקומען צו פארן קיין ארץ ישראל, עס איז געווען אזא נייעס, יעדער האט גערעדט דערפון, יעדער האט געשמועסט, עס איז געווען אזא גאנצע עסק, דער פעטער ז"ל האט דאס אבער אנדערש אנגעקוקט, כ'בין געווען דעמאלטס ביים פעטער אין שטוב, ווען ער האט גערעדט דערפון, ער האט דאס אנגעקוקט מיט אזא בליק אז די קליפה הציונית מיט די קאטוילישע קליפה האבן זיך צוזאמגעשטעלט, ער האט דאס אנגעקוקט עפעס אזוי ווי די ראש כוחות פון די צוויי טומאה האבן יעצט אן התחברות, ער האט גערעדט דערפון מיט אזא ווייטאג, דעמאלטס האט מען נישט געקענט זעהן קיין שמייכל אויף אים.
עס ליגט מיר אין זכרון ווי ער האט געזאגט אזא אויסדרוק, עס איז געועון אינטערעסאנט געדענק איך עס נאך, ער האט עס געזאגט אויף דעם וואס די ציונים האבן געמאכט א גאנצע עסק און פאמפע איבעראל וואו דער פויבסט האט באזוכט - "וואו ער לייגט נאר אראפ די לאפע - געווענליך זאגט מען אזא לשון נאר אויף א בהמה - איז ביי זיי א חשיבות..."
*
איינמאל ווען איך בין געווען ביים פעטער ז"ל אין שטוב, דעמאלטס איז געווען א מדובר פון ניתוחי מתים, עם איז געווען א גרויסער קאך דערוועגן, איך געדענק ווי ער איז געזעסן אין שטוב, און עס ליגט מיר אין זכרון וואס ער האט דעמאלטס געזאגט בזה הלשון:
"איך פארכט מיך, ס'וועט קומען א צייט אן ערליכער איד וועט נישט קענען וואוינען אין ארץ ישראל". האט דער פעטער ז"ל געזאגט בלש"ק "עס איז דא א חוק חינוך חובה, אז יעדעס אינגל מוז לערנען די לימודים וואס די רעגירונג באפעלט, דאם הייסט ווי היינט - תכנית ליבה - אז נישט קען מען אפשפארן דעם בית חינוך, דאס ווענדט זיך אינעם 'בילדונגם מיניסטער' (שר החינוך), אז ער באשליסט קען ער אפשפארן אלע תלמוד תורות".
"צווייטנס, ניתוחי מתים, דער געזעץ לאזט שניידן יעדן נפטר, ס'ווענט זיך אינעם 'געזונטהייט מיניסטער' (שר הבריאות). "דריטנס - האט ער געזאגט - אלע בחורים זענען מחויב חוק גיוס חובה צו גיין אין מיליטער, עס ווענדט זיך אינעם 'פארטיידוגונגס מיניסטער' (שר הבטחון), אז ער ערלויבט נישט צו גיין... ס'איז נישטא קיין געזעץ וואס פטר'ט בני הישיבה פון מיליטער, מ'איז תלוי אין די 'גוטסקייט' פונעם מיניסטער, זאל ער באשליסן אז מ'זאל מוזן גיין, מוז מען יעדער גיין אין מיליטער.
האט ער געזאגט בלשון קדשו "איך פארכט זיך, עס וועט קומען דער טאג וואס אן ערליכער איד וועט נישט קענען וואוינען אין ארץ ישראל".
איך געדענק די ווערטער ווי דער פעטער ז"ל האט דאס געזאגט בשעתו, איך האב דאס דעמאלטס נישט פארשטאנען ווי אזוי דאס ארבעט בכלל, היינט פארשטיי איך דאס שוין ליידער.[/align]
גדולתו בתורה
[align=justify]ער איז געפארן אויף א שבת אין דעבריצין אין יאהר תש"ב. און דער דעברעצינער רב [הגה"צ מגדולי פוסקי דורינו רבי משה שטערן זצ"ל אב"ד דעברעצין בעל מחבר שו"ת באר משה] וואס האט געוואוינט דארט איז נאך געווען א אינגערמאן, זיין זיידע [הגאון הגדול רבי שלמה צבי שטראסער זצ"ל] איז געווען דעמאלטס רב אין דעברעצין, איז ער אריינגעגאנגען צום רבי'ן פרעגן קשיות וואס ער האט געהאט ביים לערנען, האט ער געפרעגט צוויי קשיות אויף די סוגיא וואס ער האט געלערנט. איז אריינגעקומען די גבאי ר פייביש [ה"ה הרב החסיד ר שרגא פייביש אשכנזי ז"ל הי"ד, משב"ק] און ער האט געדארפט רעדן דריגנט מיט'ן רבי'ן - עפעס איז פארגעקומען זייער דריגנט און מען האט אים ארויסגעשיקט פאר די רבי האט אים געענטפערט, שפעטער האט מען שוין נישט געקענט אריינגיין צום רבי'ן צוליב די צרות, און ער האט נישט באקומען א תירוץ, מיט א פאר יאר שפעטער דא אין אמעריקא איז ער געקומען צום רבי'ן שוין אלס דעברעצינער רב (נאכ'ן קריג איז ער געווארן דעברעצינער רב), ס'איז שוין געווען מיט צען יאר שפעטער, איז ער אריינגעגאנגען צום רבי'ן, די ערשטע פרעגט איהם דער רבי, וואס איז מיט די צוויי קשיות.. ער האט אים געענטפערט די קשיות. אזוי גוט האט ער געדענקט יעדע זאך.
*
אין יאר תשי"ב ווען ער איז געפארן קיין ארץ ישראל, איז ער דורך געפארן די שטאט פאריז, דארט איז געווען די ישיבה פון הגאון רבי גרשון ליבערמאן זצ"ל [תלמיד ישיבת נאווארדאק, מגדולי בעלי המוסר], ער האט שוין דעמאלטס געהאט א ישיבה. האט ער גערופן דעם פעטער ז"ל אז ער זאל פארהערן די בחורים.
זיי האבן געהאלטן אינמיטן לערנען מסכת בבא מציעא פרק שנים אוחזין (י' ע"א), די סוגיא פון 'ד' אמות של אדם קונה ברשות הרבים', ווער עס לערענט די סוגיא ווייסט, אז 'ד' אמות של אדם קונה' איז א תקנתא דרבנן, כדי מען זאל זיך נישט קריגן. אינמיטן פארהערן האט דער פעטער ז"ל געזאגט, עס איז דא וואס האלטן א עם איז א דאורייתא, מען האט דאס אוועק געמאכט, ווייל דארט אין די סוגיא, איז קלאר אז עס איז נאר א דרבנן. האט ער [ר' גרשון ליבערמאן[ געזאגט, יא דער רבי קען אלעס. שפעטער האבן זיי געזוכט און זיי האבן געטראפן אז עס איז דא א ירושלמי (בבא מציעא פ"א ה"ד) וואס זאגט, אז מען לערנט דאס ארויס פון א פסוק ביי דוד המלך (דברי הימים א כב יד), וואס לויט דעם איז עס א דאורייתא.
*
ער איז אמאל געזיצן מיט רבנים, און איינע פון די רבנים האט נאכגעזאגט א חתם סופר, האט דער פעטער זיך אנגערופן: "עס איז נישט דא אזא חתם סופר", האט דער רב האט געזאגט: "וואס הייסט, איך האב עס דאך געזען אינעם חתם סופר", האט דער פעטער נאכאמאל געזאגט: "עס איז נישט דא אזא חתם סופר". שפעטער איז דער רב געגאנגען נאך זוכן דעם חתם סופר, ביז ער האט געטראפן אז עס איז א "חתן סופר" וואס ברענגט עס אראפ פונעם זיידן דער חתם סופר, אבער עס שטייט נישט אין חתם סופר אליין.
נאכן קריג עס איז געווען בערך תש"ח, און מען האט אים גערופען צו רעדן א דרשה אין ישיבת קליוולאנד, ער האט געפרעגט וועלכע מסכת מען לערנט, האבן זיי געענטפערט מסכת נדרים, און ר' יוסל האט געוואוסט אז דער רבי האט נישט געלערנט דעמאלטס נדרים, האט ער - ווי א גבאי - פראבירט אפצושטופן אז דער רבי קען יעצט נישט, צום סוף האט ער געזאגט א שיעור פון צוויי שעה.
*
עס איז געווען אמאל וואס איינע פון די גרויסע מושלים פון די מדינה, מיט די משפחה נאמען נחתומי, וואס איז געקומען קיין אמעריקע, זיין ווייב האט עפעם איין געשמאגלט אריבער די גרעניץ קיין אמעריקע, און מען האט איר געכאפט ביי די מעשה און מען האט איר ארעסטירט. עט איז געווארן א גאנצע סענזאציע דערפון, בפרט ביי די אמעריקאנע אידן.
ר' סענדר [הרה"ח ר' סענדר דייטש ע"ה מראה"ק] איז געקומען אזוי ברענגען די נייעס. דער פעטער איז געווארן אזוי פארטראכט, און געפרעגט, צו זי האט א גוטער לויער, אן אדוואקאט, מען דארף זען צו שאפן א גוטן אדוואקאט, ר' סענדר האט זיך געווינדערט, וואס גייט עס אזוי אן פארן רבי'ן, האט דער פעטער געזאגט, ער הייסט דאך נחתומי, לכאורה האט ער פארדרייט זיין נאמען, און פריער האט ער געהייסן בעקער. און ער האט געזאגט, ער געדענקט אז אינדערהיים אין אונגארן איז געווען א משפחה בעקער, און זיי זענען געווען כהנים, איז זי דאך א אשת כהן, ווערט דאך דא א שאלה פון א אשת כהן שנשבית וואס ווערט אסורה לבעלה (עי' מסכת כתובות נא:), און ער וועט אפילו נישט וויסן אז מען דארף פרעגן א שאלה, אזוי איז זיין מח געפארן.[/align]
הנהגתו בעניני אש"ל
[align=justify]איך האב געהערט פון ר' בערל פריעדמאן ע"ה - דער ראש הקהל -, וואס ער האט זיך געדרייט ביים רבין אין שטוב נאך אלץ אינגערמאן, ער איז דאך געווען א זוהן פון ר' ליפא ע"ה, האט ער זיך געקענט דארט דרייען, און ווען די פעטער האט געגעסן איז די טיר געווען אפען אז דער בחור זאל קענען ברענגן די עסן, האט ער געגעבן א עפן די טיר און אריינגעקוקט און געזעהן ווי דער פעטער זיצט, אין איין האנט האלט ער א מוסר ספר א חובת הלבבות אדער א ראשית חכמה, און מיט די אנדערע האנט האט ער געגעסן, און צוויי שנירלעך טרערן רינען פון זיינע אויגן, עס איז אים געפאלן אזא פחד ער איז ארויסגעלאפען פון דארט.
דער פעטער האט געגעסן זייער שטאַ ט, עס האט געקענט נעמען צען מינוט צווישן איין לעפל און די אנדערע, ער האט עס געהאלטן אזוי איו די האנט און אריינגעקוקט אין ספר. אפשר צען מינוט האט געקענט נעמען צווישן איין לעפל און די אנדערע
*
עס האט מיר דערציילט א איד, אז עס איז געווען אמאל ווען דער פעטער ז"ל איז צוריקגעקומען פון וועג פארטאגס, און ער האט געטראכט אז עם איז שוין א שאד זיך צו גיין שלאפן, די משמשים האבן אים געבעטן אז ער זאל זיך אנלאנען, ביז מען האט גע'פועל'ט אז פאר פופצן מינוט וועט ער זיך אנלאנען, האט ער געפרעגט ווער וועט זיין שומר אים אויפצווועקן נאך פופצן מינוט, האט מען געשטעלט דעם איד.
האט דער איד געזאגט אז ער האט געזעהן דעם רבי'ן שלאפן, ער האט זיך אויפגעדעקט די פיס און איבערגעצויגן די דאכענע ביז איבערן קאפ, אזוי איז ער געשלאפען מיט אויפגעדעקטע פיס און צוגעדעקטע קאפ. אבער דער איד האט נישט געהאט קיין הארץ אים אויפצווועקן, האט ער צוגעווארט ביז פינעף און צוואנציג מינוט, ער האט נישט געהאט דאס הארץ צו וועקן, אבער די רבי האט דאך געהייסן, האט ער אנגעהויבן ריקן ביז די רבי האט זיך אויפגעוועקט, ער קוקט אויפ'ן זייגער עס איז פינעף און צוואנציג מינוט, און ער האט זיך אנגעהויבן צו בייזערן, "וואו איז פייבוש?! איך האב געזאגט פופצן מינוט", - פייבוש איז זיך געגאגען באהאלטן, ער האט דאך מורא געהאט - עס האט אים אזוי געאהרט, עס האט נאר געדארפט זיין פופצן מינוט!.
*
עס איז געווען איין יאר פורים און ער איז געווען בגילופין כנהוג. האט זיך דער פורים רב אויפגעשטעלט אויפן טיש און געזאגט אז יעצט איז ער רבי... האט דער פעטער ז"ל געזאגט 'אויב וועסטו נישט שלאפן אין קיין בעט פערציג יאר וועסטו זיין רבי'...
א ענליכע מעשה איז געווען אינדערהיים: ווען ער איז געווען רב אין סאטמאר, האט ער זיך איינמאל פארקילט אזוי ווי א בשר ודם. איין טאג איז די שטאטישע דיין אריבער געקומען צו אים עפעם אדורך שמועסן, עס איז געווען עטליכע דיינים ר' אלי' [לייכטאג] און ר' ישעי' [קליינמאן], איך מיין אז עם איז געווען מיט ר' אלי,' האט ער געזאגט פארן רבי'ן אז ווען איך בין פארקילט - אזוי האט ער געזאגט אויף זיך - טרינקט ער א ווארעמע טיי, און לייגט זיך אריין אין בעט, און דעקט זיך צו מיט א פעדערן דאכענע, און שלאפט אדורך די נאכט, און צופרי וועקט ער זיך אויף אן אנדערן מענטש, זאל דער רב אויך אזוי טון, איך טוה אזוי, און איך בין א אנדערע מענטש. זאגט אים דער רבי "פערציג יאר בין איך שוין נישט געשלאפען אין א בעט, יעצט זאל איך מיר אריינלייגן אין א בעט"?!.[/align]
קדושה וטהרה
[align=justify]דער ראמענישער קייסער איז אמאל געקומען קיין סאטמאר, און אלע חשוביע מענטשן פון שטאט האבן געדארפט ארויסגיין מקבל פנים זיין דעם קייסער, ־ דער קייסער איז אויך אמאל געווען אין סיגוט, דער זיידע ז"ל דער עצי חייים איז דארט געווען, דער קייסער האט געזען דעם זיידן, דעם זיידע'ס פנים האט געלויכטן, עס איז געווען קלסתר פניו דומה לשמש, האט ער אים געגעבן א מעדאל וואס דאס האט מען געדארפט אנטון, האט דער טאטע ז"ל פארציילט אז דער זיידע האט עס איייביג געהאלטן אין א לעדל און האט עס נישט אנגעטון וויבאלד עס האט געהאט א קרייץ - דער פעטער איז אויך ארויסגעגאנגען מיט די ראשי קהילה אלס פארטרעטער פון די ארטאדאקסישע קהילה, און להבדיל דער גלח איז אויך געגאנגען.
דארט איז מען געשטאנען אויף א פלאטפארמע, און ווען דער קייסער איז אנגעקומען, האט דער פעטער געמאכט די ברכה און האט אויסגעטון די היט לכבודו. אינמיטן האט מען אנגעפאנגען צו זינגען די הומנע, עס האט אנגעפאנגען צו זינגען אן ערל'טע, דער פעטער האט אנגעפאנגען צו אנטלויפן פון דארט, האבן אים די ראשי קהילה אנגעכאפט און געזאגט אז אויב ער גייט אוועק איז עס א פארברעך, דאם הייסט אז מען ראוועלטירט - ווער עס פארשטייט. - האט ער ארויפגעלייגט די הענט אזוי אויפען אויער און אזוי איז ער געשאנען די גאנצע צייט.
ר' ליפא שווארץ איז דארט געווען, האט ער אים געזאגט נאכדעם אז ער וויל גיין אין מקוה, און ער האט זיך איבערגעטוישט פון קאפ ביז פוס און ער האט געהייסן ברענגן נייע וועש. דערציילט ר' ליפא אז דער פעטער ז"ל איז געשטאנען אין מקוה און האט געוויינט בדמעות שליש, און האט זיך גע'טובל'ט און ער איז ארויס.
*
דער פעטער ז"ל האט געוואוינט אין א צוויי שטאקיגע הויז. די אונטערשטע שטאק איז געווען די קאך, און אויבן איז געווען זיין שטוב, עס איז אויך געווען די גבאי שטוב, א זילבער שטוב, א שלאף שטוב, און פריוואטע שטיבל. איינמאל פארן דאווענען איז ער געגאנגען זיך צוגרייטן צום דאווענען, מען האט געמיינט אז עס וועט נעמען א לענגערע צייט, איז דער הויז בחור אוועק געגאנגען פון דארט, און צווישן האט מען ארויפגעשיקט אן ערל'טע זאל גיין רייניגן די שטובער. למעשה האט דער פעטער געענדיגט שנעלער ווי געראכטן און ער האט געזען אז ער איז אליינס מיט א ערל'טע האט ער גערופן דעם בחור, ער האט געזען אז קיינער איז נישט דארט, איז וינס ויצא החוצה, איז ער ארויסגעלאפן אין גאס, און ער איז געשטאנען אליין אויף די טרעפ אן דעם חאלאטל, אזוי מיט די וועסטל און הויזן אנעם בעקיטשע. ער האט געזען אויף די אנדערע זייט גאט גייט דורך ר' יקותיאל הערש ווערצבערגער, האט ער געשריגן "יקותיאל הערש, יקותיאל הערש מען האט מיר איבערגעלאזט מיט א גוי'טע", יקותיאל הערש האט געזען ווי דער רבי שטייט אליין אזוי אויף די טרעפ, איז ער שנעל אריבער געגאנגען די גאס, און אז ער איז דארט געווען איז ער צוריק אריין.[/align]
מדותיו
[align=justify]ער האט אמאל געהאט אן אפוינטמענט ביי א דאקטאר, מען האט אים געזאגט אז די אפוינטמענט איז אויף דריי אזייגער, האט ער זיך צוגעיאגט כדי ער זאל זיין אין צייט, און מיט'ן זיך יאגן איז ער אנגעקומען ווען עס איז שוין געווען באלד פיר אזייגער, ער איז געווען זייער נערוועז, און ער האט געזען אז ר' יוסל אשכנזי איז נישט אזוי נערוועז, ער וואלט דאך געדארפט זיין אסאר מער אנגעצויגן, האט ער אים אויסגעפרעגט וואס עס גייט פאר, ביז ער האט אים געזאגט אז באמת האט מען געדארפט זייין פיר אזייגער און ער האט געזאגט דריי אזייגער, ווייל ווען נישט וואלט מען אנגעקומען פינעף אזייגער, האט ער זיך אזוי צופייערט און געזאגט 'דאס הייסט אז דו האסט געזאגט שקר!' ער האט אזוי געקאכט, ער האט מער נישט געוואלט רעדן מיט אים יענעם טאג.
*
ער האט געהייסן די בחורים גיין נאך געלט. עס איז איינמאל אויסגעקומען אז מען האט איינגעטיילט פאר א בחור צו גיין נאך געלט, דעם בחור'ס טאטע איז געווען א פארמעגליכער, איז דער טאטע אריין צום פעטער ז"ל און געזאגט אז ער איז גרייט צו באצאלן, וויפיל האט מען דעמאלטס געקענט מאכן פינעף דאלער, צעהן דאלער? ער האט נישט געוואלט אז ער זאל אויסקוקן ווי א שנארער. האט דער פעטער ז"ל געזאגט אז ער דארף נישט זיין געלט נאר ער וויל אז ער זאל גיין נאך געלט, האט ער געזאגט ווייל עס קען אמאל זיין אז ביי די זיבעציג יאר זאל מען נישט וויסן אז מען דארף טון א טובה פאר א צווייטן.
*
עס איז געווען א מעשה נאך אינדערהיים אין סאטמאר, עס איז געווען א עלטערע רויטער בחור. איין שיינעם טאג איז ער א חתן געווארן. - אמאל פלעגט זיין די מנהג אז א חתן האט באקומען אן עליה דער ערשטער שבת נאכ'ן שידוך, - דער חתן האט באקומען אן עליה, עס איז געווען יענע וואך פרשת תולדות און דער פעטער ז"ל האט געליינט און האט אנגעהויבן די ווערטער ויהי עשו בן ארבעים שנה וכו', דער עולם האט זיך צושמייכלט - הערשט דעמאלטס איז ער רויט געווארן... - דער פעטער האט גארנישט באמערקט און האט געליינט ווייטער.
דער חתן איז געווען זייער אנגעווייטאגט, מוצאי שבת איז ער אריין צום פעטער זיך אויסרעדן, האט דער פעטער זיך פארענטפערט אז ער האט גארנישט געמיינט, א ארימע בחור איז ער געווען, האט דער פעטער געזאגט אז ער וויל אים מפייס זיין, און ער האט אים אויסגעצאלט די גאנצע חתונה.
*
א איד איז אמאל געקומען נאך געלט צום פעטער ז''ל, האט ער אים געפרעגט וויפיל געלט ער דארף, האט דער איד געזאגט פיר טויזנט דאלער, האט ער אים געזאגט ער זאל שפעטער צוריקקומען, ווען ער איז צוריק געקומען, האט ער אים געגעבן דריי טויזנט מיט אכט הונדערט, שפעטער האט מען אים געפרעגט פארוואס ער האט נישט געגעבן די איבריגע צוויי הונדערט, האט ער געענטפערט, ווייל אויב וואלט איך אים געגעבן די גאנצע פיר טויזנט וואס ער האט געבעטן, וואלט אים וויי געטאן פארוואס ער האט נישט געבעטן פינף טויזנט דאלער.[/align]
ברכותיו הקדושים
[align=justify]דער פעטער איז אמאל געגאנגען מבקר חולה זיין ר' מיכאל בער ווייסמאנדל, [מייסד וראש ישיבה נייטרא] ער איז געווען זייער צובראכן, ער האט פארלוירן א ווייב מיט קינדער, און ער איז דאך געווען דער גרויסער עסקן אין די מלחמה יאהרן צו ראטעווען, און ער איז געווען זייער צובראכן אויף די אלע צרות וואס איז געווען. און ס'האט אים זייער וויי געטון צרות הכלל וצרת הפרט. ער איז געווען קראנק דערפון און ער איז טאקע אוועק זייער יונג.
דער פעטער ז"ל איז איהם געגאנגען מבקר חולה זיין, האט ער אים געזאגט דברי חיזוק אזוי, אז עס איז דא א גרויסע מחלוקה וועגן בין השמשות צווישן די שיטת הגאונים און שיטת ר"ת, וואס איז די נפק''מ צווישן די צוויי שיטות ס'איז דא א טיפע חילוק, די שיטת הגאונים האלט ווען ס'איז שוין אביסל טינקל איז שוין נאכט, די שיטת ר"ת האלט ווען ס'איז נאך אביסל לעכטיג איז נאך טאג, און די הלכה איז אזוי ווי די ר"ת, אז ווען ס'איז נאך אביסל לעכטיג איז נאך טאג. די מימרא האט ער געזאגט.''ווען עם אביסל לעכטיג איז נאך טאג".
*
עס האט דערציילט ר יוסף מאיר מארקאוויטש פון וויליאמסבורג, וואס ער קומט פון מאקעווע, אז דער פעטער ז"ל איז אמאל געווען אין מאקעווע, - אמאליגע צייטן איז נישט געווען קיין סינק נעבן די מקוה, ווען מען איז ארויסגעקומען פון מקוה און מען האט זיך געוואלט וואשן די הענט, האט מען געדארפט גיין ביז צום ברונעם און דארט האט מען געהאט וואסער.
ווען דער פעטער איז דארט געווען אין מאקעווע איז ער געגאנגען אין מקוה, האט זיין טאטע געזאגט פאר זיין שוועסטער וואס איז געווען א קליין מיידל אז זי זאל נעמען א שיסל וואסער און אנגרייטן, כדי ווען ער קומט ארויס זאל ער האבן וואסער זיך צו וואשן. האט זי גענומען וואסער און עס אראפגעלייגט אויף די ערד נעבן די מקוה, ווען ער איז ארויס געקומען און האט געזען די וואסער, האט ער זיך זייער געפריידט, און ער האט געזען דארט די קליין מיידל אז זי האט געברענגט די וואסער, האט ער געזאגט "יישר כח מיידעלע, זאלסט לעבן לאנג", ביי די מלחמה האט זי פארלוירן א משפחה מיט קינדער, און זי האט איבערגעלעבט, און האט געלעבט זעקס און ניינציג יאר.
*
עס איז געווען א איד פון פלעטבוש ר' שמואל דייטל, ער איז געווען א זוהן פון ר' משה דייטל, וואס איז געווען א חסידישע איד וואס האט געוואוינט אין טעטש. ס'איז דא א בריוו פונעם קדושת יו"ט וואס ער שרייבט, אז ער מאכט חתונה א קינד, - דאס איז געווען ווען די פעטער ז"ל, האט חתונה געהאט - און ער בעט ער זאל שיקן געלט, ער איז געווען א גביר און זיין זון איז שוין געווען אזוי אמעריקאניזירט.
ער האט געהאט א זון, וואס איז שוין געווען א עלטערע בחור, וואס איז שוין מחונך געווארן דא אין אמעריקע, אזוי לויט די אמעריקאנע שיטות, ער האט געוואלט אז זיין זוהן זאל שוין חתונה האבן, אבער דער זון האט זיך שוין געעלטערט, איז ער געפארן צום פעטער קיין בעל הארבער, עס איז שוין געווען אויף די עלטערע יארן. און ער האט געגעבן א קוויטל, ער האט מזכיר געווען וועגן א שידוך, האט אים דער פעטער אנגעווינטשן "דער אויבערשטער זאל העלפן ער זאל ניצל ווערן פון גוי'שע הענט", האט ער נאכאמאל זיך אנגערופן אז ער דארף א שידוך פאר זיין זוהן, האט דער פעטער נאכאמאל אנגעווינטשן" דער אויבערשטער זאל העלפן ער זאל ניצל ווערן פון גוי'שע הענט", דער איד האט געמיינט אז עס איז שוין לעת זקנתו, און דער פעטער ז"ל פארשטייט נישט וואס ער בעט, איז ער אהיימגעגאנגען.
דער איד האט געהאט א געשעפט אין פלעטבוש, איין טאג זענען אריין געקומען צוויי רויבער אזוי מיט ריכטיגע געווער, און זיי האבן אים געגעבן א זעץ אז ער איז אראפגעפאלן אויף דער ערד, און זיי האבן געשאסן. בחסדי ה' איז עס אדורך געפלויגן ממש די שפיץ פון זיין נעגל, און זיי זענען אנטלאפן. און ער האט זיך אויפגעהויבן און איז אהיימגעגאנגען, אזוי איז ער ניצל געווארן ממות לחיים. דעמאלטס האט מען פארשטאנען ברכת קדשו פון פעטער ז''ל.
*
ס'איז געקומען אמאל א איד פון ארץ ישראל וואס האט געלערנט אין כולל חזון איש, און ער האט געוואלט אריינגיין צום פעטער ז''ל, ס'איז שוין געווען דאהי אין קרית יואל, איז ער געגאנגען צו בעקערטאן וואו דער פעטער האט דעמאלטס געוואוינט, און ער האט נישט געקענט אריינגיין, צי ס'איז נישט געווען קיין זמן אריינצוגיין, צי ער האט זיך נישט גוט געשפירט, מען האט נישט געקענט אריינגיין.
האט ער געפרעגט צי ס'איז דא איינער וואס מען קען רעדן אין לערנען, האט מען אים געשיקט צום דיין פון דא ]הגאון הגדול ר' געציל בערקאוויטש שליט"א], אז מיט אים קען מען רעדן אין לערנען, איז ער אריבער געגאנגען צום דיין און ער האט גערעדט מיט אים א שעה צוויי, ער איז געווען א גרויסער ת"ח, האט אים דער דיין געפרעגט וואס ער זוכט דא, האט ער געזאגט אז ער איז געקומען צום סאטמאר רב און מען לאזט אים נישט אריין, דער דיין האט געזען אז ער איז א ת"ח האט ער אנגערופן ר' יוסף'ן און געזאגט אז ס'איז דא א איד פון ארץ ישראל א ת''ח ער וויל אריינגיין צום רבי'ן און ער קען נישט אריינגיין, זאגט ער אים אז ער זאל אים אריבעררופן איז ער אריבערגעגאנגען צום רבי'ן.
ווען ער איז אנגעקומען האט מען אים געשריבן א קוויטל, ער האט נישט געוויסט וואס דאס איז, ער האט געהאט א רעביצין מיט אכט קינדער, ער איז אבער נישט געווען צופרידן מיט דעם, האט ער אריינגעשריבן אין קוויטל יפקד עוד בזש"ק, ער איז אריין האט אים די רבי אנגעווינטשן 'כהנה', ער איז נישט געווען צופרידן, צי ער האט נישט פארשטאנען, האט אים די רבי געזאגט 'ועוד', דער איד האט געהאט נאכדעם זיבעצן קינדער.[/align]
ענינים שונים
[align=justify]איך געדענק ווען איך בין געווען אין סענדז סט. ביים חנוכת הבית, ס'איז געווען אַ גרויסע מסיבה פרשת כי תבא, דער פעטער האט דעמאלטס געזאגט "ברוך אתה בבואך וברוך אתה בצאתך". אז ווי נאר מ'קומט אריין ברוך אתה בבואך", דארף מען שוין זעהן "ברוך אתה בצאתך", אז מ'זאל ארויס גיין פון דא, ער האט געוואלט אז די ישיבה זאל ארויסגיין מחוץ לעיר, ער האט נישט געוואלט אז עס זאל זיין אין שטאט.
*
דער פעטער ז"ל האט אויסגעלאזט די ווערטער ביי ראש חודש בענטשן 'בזכות תפילת רבים', ווייל אין די גמרא שטייט נישט דאס לשון, די תפילה איז דאך א נוסח אין די גמרא.
*
דער פעטער ז"ל איז אמאל אריינגעקומען אין ביהמ"ד, האט ער געהערט ווי א בחור מאכט אים נאך, האט ער זיך אנגערופן, נע, כ'מאך שוין אנדערש.
*
דער פעטער האט געפירט א ישיבה דא אין אמעריקע, און אויך פארן קריג, און בחורים זענען בחורים, בחורים לא נשתנו, האט זיך געמאכט אמאל אז א בחור האט עפעם צובראכן, אין ישיבה איז נישט געווען קיין געלט, און מען איז געוואר געווארן ווער דאס איז, און מען האט פארציילט פארן פעטער, ער האט גארנישט געטוהן, ער האט צוגעווארט אויפן פארהער, מען פלעגט אזוי אדורך גיין און ער האט פארהערט יעדן א שאלה, ווען דער איז אנגעקומען, פרעגט ער, וויפיל נזיקין איז דא אין די משנה אין בבא קמא, זאגט ער פיר, און רעכענט אויס השור הבור המבעה, פרעגט דער רבי וואס מיינט מבעה, זאגט ער א מענטש, פרעגט דער רבי פארוואס זאגט נישט די משנה "אדם", אזא שאלה האט ער געפרעגט, איז ער שטיין געבליבן, און דער פעטער האט גענטפערט "ווייל א מזיק איז נישט קיין אדם"!
*
ווען דער פעטער ז"ל איז געקומען צווישן א גרויסן עולם האט ער איבערגעדרייט דעם קאפל, דאס איז געווען וועגן עין הרע. ביי די סארט זאך איז מאן דקפיד קפיד ומאן דלא קפיד לא קפדינן.
*
דער פעטער האט זיך געפירט צו מאכן א ברכה אויף גאנצע טרויבן, און עס אריינגענומען אין מויל און נאכדעם אויסשפייען מען אויס דאס קערל.
*
דער פעטער ז"ל האט געזאגט פארן טאטן נאך ווען ער איז געווען א אינגל, ווילסט קענען זאגן תורה זאלסטו לערנען חתם סופר, ער האט איהם געפרעגט צי ער קען שוין מחדש זיין חידושי תורה, האט ער געזאגט אז ס'פאלט איהם נישט איין, האט ער איהם דאן געהייסן לערנען חתם סופר.
*
דער פעטער ז"ל פלעגט עסן פירות יעדן שבת אינדערפרי פאר די סעודה. אפילו ווען ער האט זיך תיכף געוואשן צו די סעודה, ער פלעגט עסן א געהעריגן שיעור, און ער האט געמאכט א נאך ברכה.
*
די וועלט איז מקפיד אז א בעל הבית זאל קודם מאכן די ברכה, וועגן די גמרא (ברכות לה:) וואס זאגט כאן קודם ברכה כאן לאחר ברכה, אז פאר ווען מ'מאכט א ברכה איז די עסן נישט זיינס קען מען נישט מכבד זיין.)
אבער ביים פעטער ז"ל האב איך געזעהן עטליכע מאל אז ער האט נישט מקפיד געווען אויף דעם, כ'האב דאס געזען ווען ער איז געווען צו גאסט ביי א צווייטן און מ'האט אויפגעגעבן כיבוד, האט ער א ברכה געמאכט, און נישט געהייסן דעם בעל הבית זאל קודם מאכן א ברכה כ'האב דאס געזען אויך ווען ער האט געהאט א אורח און מ'האט אריינגעברענגט כיבוד, און יענער האט געזאגט אז דער פעטער זאל קודם מאכן א ברכה, האט ער געזאגט פאר'ן אורח אז מ'האט דאס אריינגעברענגט לכבודכם.
*
דער פעטער ז"ל און דער טאטע ז"ל זענען נישט געגאנגען מיט קיין ווייסע שאל קיינמאל, נאר מיט א פערביגע שאהל, נישט שבת און נישט אינדערוואכן, זיי האבן נישט געוואלט גיין אזוי, ווייל אינדערהיים - אין די פלעצער ווי זיי האבן געוואוינט - האט עס געהייסן א מאדערענע זאך.
כ'האב געהערט, און כ'ווייס אז אינדערהיים האט מען געזאגט א ווערטעל, אז ווען מען האט געזעהן א בחור גיין מיט א שורעם און מיט א ווייסע שאהל איז א סימן אז ער גייט וועגן א שידוך... ס'האט געהייסן אז מ'האט זיך אהערגעשטעלט.
*
דער פעטער ז"ל פלעגט גיין אין מקוה ערב שבת ממש פארן זמן. ער האט געהאט אן ענין צו גיין ווי שפעטער, ווי נענטער צו שבת (עי' בפרע"ח שער השבת פ"ג, ובמשנת חסידים מס' יום השישי פ"ג שיהיה קרוב לשבת). נאך די מקוה האט מען שוין גארנישט געטון, מ'איז שוין נישט עוסק אין קיין עניני חול. דער פעטער ז"ל פלעגט קומען מיטן שטעקן אין מקוה, אויפן וועג אהיים האט ער שוין נישט געהאט דעם שטעקן. ווייל ס'איז שוין געווען שפעט, מ'האט שוין נישט געקענט טראגן.
*
דער פעטער ז"ל ווען ער האט געזאגט א הוראה לאיסור, האט ער געזאגט נאר א זאך וואס ער האט מברר געווען להלכה אז עס איז אזוי, זיינע אלע הוראות וואס ער האט געזאגט האט ער מברר ומלבן געווען כדת של תורה, ער האט דאס אפגעשריבן אויף זיינע ספרים, מיט א בירור פון ש"ס ופוסקים.
אודאי, עס איז דא אן ענין פון הרגש אויך, עס איז דא ענינים פון הרגש, תלמידים פונעם פעטער ז"ל זענען זיך מונע אפילו פון זאכן וואס דער פעטער ז"ל האט נישט געזאגט קיין הוראה ממש לאיסור, עס איז געווען זאכן וואס האט איהם וויי געטאן, ווער עס האט געהערט פון איהם די דברות קודש אין די ענינים, ווער עס האט געזעהן ווי אזוי ער האט געקאכט אין די ענינים, עס האט איהם נוגע געווען עד דכדוכה של נפש, און ער האט דעם רגש, אודאי, א תלמיד פונעם פעטער ז"ל איז זיך מונע פון פארן מיט 'אל על' וכדומה, אפילו ס'איז נישטא קיין הוראה לאיסור, נאר וואס, עס איז דער רגש. ווער עס האט דעם געפיהל, אשרי לו. אבער דאס איז צוויי זאכן, צו זאגן א הוראה לאיסור איז גאנץ אנדערש.[/align]