דפוסי הש"ס: ווילנא/סלאוויטא- עוד והדר/המאור

[אלץ-ווייסער]

עס קומען אויף ש"ס חדשים מקרוב בא, וחדתין נבוט בצפרא, אשר לא שערום אבותינו, און מ'קען זיך שווער באכלעפטשען אויסצוקלויבן פסולת מתוך אוכל, אדער אוכל מתוך אוכל צווישן די אלט-נייע שס"ן און די פרישע הייסע ש"ס קאנקורענטץ, וואס זינט די סלאוויטא-ראם ש"ס מחלוקה, האט נאך כלל ישראל נישט געהאט אזא ריין-כשר'ע מחלוקה בלתי לשם לבדו, לשם שמים לפני ולפנים.

אנדערש ווי ביי די סלאוויטא-ראם דרוקעריי, ווי די ראם פאמיליע האט מיט די הילף פון די גרעסטע גאונים אין זיינער צייט, ארויסגעקומען די קלארע געווינער אין די דעמאלטדיגע מחלוקה (כאטש וואס עס האט ליידער געקאסט אסאך קרבנות פאר די אלמנה ואחים ראם כידוע), איז אבער היינט נישט דא דערווייל קיין קלארער געווינער, און מיר שטייען כערבה במדבר, כשה בן שבעים זאבים, כחוח בין השושנים, און מיר קענען זיך נישט דערקלייבן וועלכע דרוקעריי איז ידו על העליונה, וואס וועט זיין די ענדגילטיגע "כלל ישראל ש"ס". אוי געוואלד!

עס איז נישט פאראיבער קיין גאנצע וואך, זינט מכון המאור דרוקעריי האט אנאנסירט זייער ש"ס ושננתם - כשמו כן הוא, א ש"ס פון 25 בענדער, אן עמוד פאר אן עמוד, בקיצור נמרץ, והנה אך יצא יצא עוז והדר, בהדר ועוז, בקול רעש גדול, ושפה ברורה דערקלערט אז "שפס ברורה" איז די ש"ס טו גאו, אויך כ"ה בענדער, חושבנא דדן כחשבנא דדן, אן עמוד פאר אן עמוד.

שבתי וראיתי, ולא זכיתי להבחין ולהבדיל, מקטון ועד גדול, וועלכע ש"ס פארדינט דעם טיטל פון "כלל ישראל ש"ס, צי דער מו"ל הרב ביטון מיט זיינע פראנצויזישע מיליארדן, צו הרב לייפער מיט זיינע היימישע נדבנים ונותנים. הצד השוה שבהן, אז די לומדים פון ביידע ש"ס זענען אזעלכע וואס איך קען זייערע נעמען נישט ארויסזאגן אן צען גרייזן, נו, ווי גיט מען זיך אנייצע.

איך האב דעם גיטין גמרא פון ביידע געמישט און געבלעטערט הער און הין, ישר והפך. המאור האט געמאכט א מייסטערפולע ארבעט מיט זייער פנים ואחור, די מבוא און די סיום, וואס איז ממש א יחיד במינו. מכון עוז והדר איז נישט שולדיג געבליבן און אויך דערלאנגט מיט זייערע כלי זיין, וואס זענען די בארימטע ציונים אין די זייט. דערקעגן האט המאור זיך דערלענט די שינוי גירסאות און אהערגעשטעלט א לאוקומי גירסא אויף יעדן עמוד, ווי קאפירט עוז והדר טיק טאק, און מיר בלייבן איבער מיט די שווערע ארבעט פון דעצידירן.

אפשר קענט איר מיר העלפן.

[בני היכלא]

זעט אויס ס'איז נישטא קיין כלל ישראל ש"ס, ס'איז דא כלל ישראל ש"ס'ין, וויפיל איך זע ביי די בחורים און אינגעלייט, [איך זעלבסט בין דאך געוואוינט נאר צו די אלטע], גייט עוז והדר אין די מאסן, און דאס איז די סיבה פארוואס זיי רייסן די פרייז וויפיל זיי ווילן חדתין נבוט בצפרא נאך א הונדערטער.

אגב, דער ראם-שפירא מחלוקה, איז ראם ארויס א געווינער אדאנק די מסירה וואס האט אפגעשטעלט די שפירא דרוק בכח.
און כהיום הזה, זענען זיי זיכער נישט די געווינער, ווען קיינער קוקט נישט אויף יענע ראם, און די שפירא'ס גייט אין די מאסן. [אבער איך פארשטיי דאס איז נישט געווען דיין נקודה]

[זארעכפעפער]

כמה שאלות:

וואס הייסט די ראם'ס זענען נישט די געווינער? אין די לעצטע הונטדערט-הונדערט פופציג יאר, ביז צום אויפקום פון די טעכנאלאגיע, האט מען בלויז איבערגעדרוקט דעם ווילנער ש"ס. נישט איינמאל, נישט צען מאל, נאר אפשר טויזנטער מאל. קיינמאל האט מען נישט איבערגעדרוקט נישט קיין סאלאוויטער און נישט קיין ווארשעווער ש"ס. טא, וואס הייסט ראם איז נישט דער געווינער?

ראם האט געווינען מחמת א מסירה, אדער מחמת זיי האבן געווינען די דין-תורה? אין די סאלאוויטער ש"ס איז קלאר אריינגעדרוקט דעם פסק פון רבי עקיבא אייגער.

וואס הייסט היינט גייט בעסער שפירא? אודאי, פאר די וואס זוכן סאלאוויטע דרוקן דייקא מחמת קדושתם פארקויפט זיך בעסער דער סאלאוויטער, אבער סתם בשוק איז עפעס א חילוק בין זה לזה?

[בני היכלא]

רעדסט צו מיר?

קודם וואס מיינט געווינער? זיי זענען ביידע געווען און ביידע נישט געווען, ס'איז געווען גדולים אויף ביידע זייטן, וואס ברענסטו מיר ר' עקיבא איגר, וואס האט זיך אויפגעגעסן מיט די זיוף פרשה?

אלץ ווייסער האט גערעדט פון געווינער, וועלכע ש"ס כלל ישראל האט אנגעהויבן צו נוצן, דאס איז ראם, איך האב בכלל נישט קיין חולק געווען אויף די מציאות פון די אנגיין פון ראם, איך האב נאר אנגעצייכנט איין נקודה, אז דאס איז נישט געווען אדאנק די געווינען פון די גדולים נאר אדאנק די פארמאכונג פונעם דרוק, והא ראי' מ'האט געדרוקט ברכות שבת עירובין און פערטיג, זיי זענען פעסט אנגעגאנגען, און אויב דו ביסט באקאנט אין די היסטאריע, איז אין יענע תקופה, די סלאוויטא דרוק געווען די מערסטע אויפגעכאפט וואס יעדער איינער לאו דוקא חסידים האט געקויפט און גענוצט, זיי האבן געדרוקט יערליך טויזענטער ספרי קודש וואס מ'נוצט די מערסטע.

יעצט האב איך נאר צוגעלייגט א זייטיגע זאך, אז היינט זוכט מען מער סלאוויטא ווי ראם, דארפסט פארשטיין נאך אזאך וואס דו מאכסט א טעות, די ווילנא ש"ס וואס מ'האט איבערגעדרוקט טויזענעטער מאל כלשונך, איז נישט יענע ש"ס פון די מחלוקה, ס'איז צוויי מהדורות שפעטער.

[זארעכפעפער]

מחולק, אבער בגדול:

דער ווילנער ש"ס איז "יא" יענע. אויב ביסטו באקאנט האב זיי אליין, די ראמ'ס, דאס נאך בשעתו איבערגעדרוקט אפאר מאל.

דער ווילנער ש"ס איז, בין בימים ההם בין בזמן הזה, געווען מער אויפגעכאפט ווייל זייערער אותיות זענען דאס שענסטע וואס נאר פארהאן. איך מאך נישט אוועק די סאלאוויטא אותיות, אבער קיין פארגלייך צום ווילנער אות. און טאקע מהאי טעמא איז נישט נאר דער ווילנער ש"ס געווען מער אויפגעכאפט, נאר אפילו סתם ספרים בשוק האט נאך בימים ההם מער אויפגעכאפט ווילנע ווי סאלאוויטע, הן ווייל דער אות איז שענער און הן ווייל ווילנע האט אין פאקט ארויסגעגעבן הונדערט מאל אזויפיל ספרים ווי סאלאוויטע.

וואס זאגסטע, נאר ברכות שבת עירובין? האלא, ס'דא א גאנצער סאלאוויטער ש"ס. יא, א גאנצער. נישט בלויז די דריי בענדער.

[בני היכלא]

איך זע דו כאפסט בכלל נישט וואס איך רעד.

ס'איז דא עטליכע סלאוויטא ש"ס'ן, איך רעד ביי די מחלוקה, אין תקצ"ה האט ר' שמואל אבא אנגעהויבן צו דרוקן א נייע ש"ס, און אנגעיאגט נאר די ערשטע דריי, ביז די מסירה.

די ראם ש"ס גייט שוין אריין אין א מחלוקה אין מציאות.

איך רעד פון די ווילנא תקצ"ד ש"ס. און פון סלאוויטא-ווילנא הוראדנא אין די סוף ת"ק יארן.
אונזער ווילנא ש"ס איז די תרמ"ג

[אלץ-ווייסער]

ווען נישט וואס די ראמ'ס האבן אריינגעלייגט דעם רש"ש וואלט עס נישט געווען, דאס זעלבע האט די ראם דרוקעריי דיקטירט די אויפלאגעס פון אלע היינטיגע שס'ן.

עוזר והדר, המאור און בערמאן, אלע ארבעטן אויף דעם בעיסיק ווילנא (ראם) ש"ס. נאר מיט די היינטיגע טעכניק.
וואס הרב בני היכלא דערציילט איז היינט איז פאראן א גרעסערע נאכפראגע נאך די שפירא שס'ן.

און צו דעם מוז איך צוגעבן, אז היינט איז כמעט מער נישט בנמצא קיין ארגינעלער ווילנא'ר שס, מיט די רויטע אותיות, און די זעלבע גלייב איך נישט אז מ'קען היינט באקומען א נייע סלאוויטער ש"ס צו קויפן.

און דאס וואס דו זאגסט וועגן די מסירות איז אמת, אבער נישט דאס האט געשטעלט די ראמ'ס אויף די פוס. נאר זייער מעכטיגע דרוק טעכניק וואס זיי האבן דעמאלט גענוצט איז געווען א יחיד במינו. נישט קיין פארגלייך צו די סלאוויטע'ר. מ'קען עס נישט פארגלייכן.

[בני היכלא]

מיללער איך בין מיט אייך.

איך בין שוין צומישט וואס באלאנגט פאר חיזוק און וואס אין ביהמ"ד, אויב די נושא איז א תורה'דיגע, אבער ס'איז א זייטיגע זאך, ווי למשל וועלכע ש"ס צו קויפן, עצות פאר חינוך, וואו באלאנגט עס?

זעסטוך וואס ווערט פון אזוינע אשכולות, מ'פליט אריין אין קורות הדורות, ווידער ידיעות התורה ענינים.

[זארעכפעפער]

עד דאתי מיללער מבי סקרענטעניתא והאיר בדבריו. ס'טייטש דיין תגובה שרייבט איבער מיינע דיבורים, נאר אין אן אנדער אויסלייג?

בני היכלא, דער ווילנער ראם ש"ס (דאן ווילנער-הוראדנא) איז דאן, בשנת תקצ"ד, געווען זייער ערשטער ש"ס בכלל היוצא מבית דפוסם. ביי די אלע שפעטעריגע ש"ס'ן האבן זיי שוין גענוצט די אויתיות (אויב דו ביסט באקאנט מיט די אלטע סארט דפוסים וועסטו עס פארשטיין).

[יגרסהדותא]

זייער א שטארקע נושא, דו האסט מיך דא צומאלענט מיט א מיל-שטיין, איך וועל בל"נ צוריקקומען צו דעם ווען איך וועל האבן א רואיגע מינוט

[בני היכלא]

עירבוב דברים יש כאן, צווישן די אלע דרוקן, ווען מ'רעדט פון סלאוויטא, רעדט מען פון אן אנדער תקופה פון ווען די ווילנא איז געווען בתוקפו, ווען מ'רעדט פון די מחלוקה, רעדט מען ווען סלאוויטא איז געשטארבן, און ווילנא האט אנגעהויבן צו לעבן, און ווען מ'רעדט פון אונזער אויפלאגע רעדט מען ווייטער פון די שפעטערע ווילנא, ווען מ'רעדט פון וויפיל ס'איז געגאנגען און וועלכע ס'איז שענער, רעדט מען ווייטער ווען סלאוויטא איז געווען בתוקפו, תק"ס-ע-פ, און די דעמאלטיגע ווילנא.

ווער ס'ווייסט די אלע אויבנדערמאנטע פארשטייט וואס איך זאג, אז נישט דארף מען אראפפארן די לייברעריס, אדער נאכקוקן די קאפיס פון די וואס רעדן דערוועגן.

[זארעכפעפער]

כ'פארשטיי נישט וואס דו זאגסט. ווילנא-ראם איז הערשט אריין אין אמט אין די אנפאנג תק"ץ'ס יארן. תקצ"ד איז געווען זייער ערשטער ש"ס בכלל. סאלאוויטא האט שוין געארבערט, קודם ביי ר' משה'ן און דערנאך ביי די הייליגע ברידער, נאך אין די תק"ס יארן.

[בני היכלא]

ניין בכלל נישט, און דאס האב איך אייך געזאגט.

די ראם משפחה האט יארן לאנג פריער געהאט א דרוקעריי אין ווילנא ר' ברוך און ר' מנחם מן. דער ערשטער שס איז נאר געווען אין תקצ"ד

[אלץ-ווייסער]

נו, ווער קען אהער דעליווערן א קאפיע פון די ערשטע ראם ש"ס אויפלאגע, און לאמיר זעהן ווי ווייט עס איז פון די שפעטערדיגע.

[בני היכלא]

איך האב געטראפן א וויקי
http://he.wikipedia.org/wiki/%D7%93%D7% ... 7%90%D7%9D

[זארעכפעפער]

גערעכט, אמת. דער חיי אדם, למשל, וועלכער איז שוין געווען געדרוקט אין ווילנא אין די אנפאנג תק"ע יארן, איז שוין ביי זיי געדרוקט. אבער מיר רעדן פון די 'אלמנה ואחים ראם'.

והנפק"מ? בזמן ר' ברוך ור' מנחם (אין תק"ע-פ יארן) איז סאלאוויטע געווען סאך מער אין פראדוקציע ווי די ראמ'ס, און בשנות התק"ץ יארן, בשעת די אלמנה והאחים האבן איבערגענומען דעם דרוקעריי, האבן זיי איבערגעשטיגן סאלאוויטע פי כמה.

[בני היכלא]

ער האט א קאפי פונעם צווייטן מהדורה
http://www.daat.ac.il/DAAT/kitveyet/mah ... doi2-1.htm

[בני היכלא]

הייבסט אן אביסל צוצוקומען צו וואס איך זאג, אבער נאך נישט אינגאנצן, ווייל די אלמנה ואחים ראם האט זיך אנגעהויבן תרכ"ג

[בני היכלא]

און דער סלאוויטאר דרוק, איז גארנישט געווען אזוי מיאוס, אין יענע יארן, פאר די נייע ווילנא אות, איז זייער אות געווען די שענסטער נייעסטער אות.

[זארעכפעפער]

טאקע נאר אביסל, ווייל ר' ברוך ור' מנחם זענען שוין אוועק אין די אנפאנג ת"ר יארן, און דאן האט דאס איבערגענומען איין זון ראובן ראם.

די אלע שס"ן וואס מ'האט געדרוקט אין ווילנא אחר תקצ"ד, זענען געווען טיפוגראפן פונעם תקצ"ד דרוק.

[בני היכלא]

נאכאמאל

ס'איז דא אינגאנצן דריי ש"ס'ן פון ווילנא, תקצ"ד תרכ"ד און תרמ"ג די לעצטע איז אונזער באקאנטע ש"ס.

ר' ברוך איז אוועק סאך פריער און ר' מנחם איז געווען דער באקאנטער ווילנא'ער דרוקער.

די אלמנה איז די ערשטע מאל ערשינען אין תרכ"ג.

אונז קריג מיר זיך נאך אויף עפעס?

[מיללער]

אגב,
פאר ווער עס איז נישט באקאנט, די 'אלמנה והאחים' זענען נישט קיין מאמע און זוהן, נאר די אלמה איז די ווייב פון איין פארשטארבענער ברודער.

על טעם וריח אין להתווכח, אבער לדעתי איז דער 'ווילנער' אות דאס מערסטע אויפגעכאפט און דפוס, אפי' די היינטיגע מאכן אויך נאך דעם אות, עס מיינט נישט בני היכלא אז סלאוויטא איז מיאוס אבער שענער איז ווילנא.

אז מען רעד'ט פון די ש"סין, די גאוני ווילנא האבן זוכה געווען אז זייערע חידושים זאלן אריינגעדרוקט ווערן אינעם ש"ס לעולמי עד ווייל דארט איז געווען דער בית הדפוס (חשק שלמה, חכמת בצלאל) הכל תלוי במזל, אבער צו דעם וואס רעק"א אין דער גר"א האבן זוכה געווען אז זייער הגהות והערות זאל ווערן ממש א חלק מחלקי המשניות, ש"ס, שו"ע, רמב"ם איז אויסטערליש.

[זארעכפעפער]

צי מיר קריגן? חס ושלום, מיר רעדן נאר איבער היסטאריע.

די אלע ווילנא שפעטעריגע שס'ן, זענען אלע טיפוגראפן פונעם תקצ"ד דרוק (אגב ס'דא א תר"ו-ז דרוק אויך). דאס הייסט זיי האבן נישט געמאכט א פרישער יציקת האותיות, נאר זיי האבן איבערגענוצט די פערטיגע און פון דעם איבערגעדרקוט. זענען מיר מחולק דערמיט?

ר' מנחם איז אויך אוועק שוין תר"ג-ד'

[בני היכלא]

מיללער
במחילת כבודך, איר האט אינגאנצן נישט ארויס וואס איך זאג, און ס'איז נישט אזוי געפערליך, ווייל זארעך האט אויך קודם נישט געכאפט, איך רעד נישט פון די שפעטערדיגע ווילנא, נאר אין די צייט ווען די מחלוקה האט זיך אנגעהויבן, וואס פון דעם האט זיך אנגעהויבן דער וויכוח דא, נאכדעם וואס אלץ ווייסער האט עס דערמאנט, און מיר רעדן א ריין היסטארישע נושא, גארנישט מיט די ווילנא וואס איר קענט.

[בני היכלא]

ר' זארעך איר האט אפשר פאר אייער אויגן א ווילנא תקצ"ד דרוק?

ר' מנחם איז אוועק אבער זיין זון יוסף ראובן און זיין זון דוד האבן איבערגענומען, ביז תר"ך דאן איז ער געשטארבן, האסט ווייזט אויס נישט באמערקט דעם וויקי לינק.

אגב, איז ווי באקאנט געווען אסאך סיי פון די חסידים און סיי פון די ליטאים וואס האבן מקפיד געווען נישט צו לערנען אין די ווילנא דרוק.