זשארזש וואשינגטאן ביי די חנוכה ליכט

[זיס]

עס איז באקאנט די מעשה איבער דער פרעזידענט וואשינגטאן מיט די חנוכה ליכט, ווי אזוי ער האט געפינען א אידישע סאלדאט צינדן די ליכט.

איך וויל נישט אריינגיין צו די מעשה איז אמת אדער נישט - פיל טינט איז שוין דערויף פארגאסן געווארן און אפשר דא אין קרעטשמע אויך (אויב נישט וואלט מען געדארפט עפעענען אן אשכול דערויף).

וואס איך וויל דא אצינד פרעגן; עס איז פאראן מאלערייען וואס מאלן אראפ די מעשה, איך האב אויך געהערט זאגן אז עס איז פאראן אן אנגעבליכע בילד פון די מנורה אדער פון די מעדאל וואס וואשינגטאן האט געגעבן פאר דער איד.

בקשתי הוא: אויב איינער האט עפעס א בילד אדער א מאלעריי זאל עס מיר ביטע שיקן אדער ארויפלייגן דא אין קרעטשמע.

[יוסלמאן]

די מעשה האמיר אמאל נאכגעשריבן.

די מעשה האט מען געפונען נאך פאר די קריג דורך א אידישע אנטיק הענדלער, וואס האט עס געפונען ביי אן גוי'שער אנטיק סוחר אין די דאן אידישע איסט סייט, אין א שמש פון די חנוכה מנורה וואס מיט דעם האט פאסירט די מעשה. דער מעשה איז באוואוסט אין די אמעריקע אויך און עס איז דא פון דעם א בוך. דער בעל המעשה האט אליין אפגעשריבן אלעס וואס מיט אים האט דאן פאסירט און מיר וועלן נאכשרייבן ווארט ביי ווארט.

חנוכה, וואלי פארדזש, למס' 1777 תקל"ח.

א שרעקליכער ווינטער. מיר, די אמעריקאנער ארמיי, וואס האלטען מיטן גענעראל דזשארדזש וואשינגטאן, זיצען דא, עטליכע און צוואנציג קילאמעטער פון פילאדעלפיע, אויף א פעלד וועלכן מען רופט בלשון המדינה "וואלי פארדזש" מיר ליידען פון הונגער און פון קעלט, אבער דער גענעראל וויל זיך נישט אונטערגעבן צו די ענגלענדער.

די ענגלענדער זענען פונדרויסן און מיר זענען פון אינווייניג ארומגערינגעלט. זיי זענען זאט און גוט אנגעטאן, זיי זענען פריי זיך צו באוועגן, מיר זענען אויסגעהונגערט און זיי ווארטן אז מיר זאלן זיך אונטערגעבן.

אבער אונטערגעבן הייסט אז אמעריקע זאל אויף שטענדיג פארבלייבן ענגלאנדס קנעכט; טאן וואס דער ענגלאנדער וויל, צאלן די שטייערן וואס עס וועט זיך אים וועלן ארויפלייגען אויף אמעריקע, און דאס וויל נישט דער גענעראל וואשינגטאן. אויך איך בין קעגן דעם, איך וויל אז אמעריקע זאל זיין פריי פון יעדער הערשאפט. בין איך דען נישט אנטלאפען פון פוילין צו ווערן א פרייער מענטש אין א פרייען לאנד.

צוליב דעם פרייהייט בין איך גרייט צן הונגערן און פרירן אין דער ארמיי ביז עס וועלן קומען בעסערע צייטן. אבער נישט אלע סאלדאטען זענען איינשטימיג מיט מיר, איך הער זיך צו צו זייערע רייד און עס ווערט מיר ניטש גוט. א סאך פון זיי רעדן שלעכטס אויפן גענעראל און אויף זיין מלחמה קעגן ענגלאנד. זיי שעלטן אים און שיטן אויף אים פעך און שוועבעל און קללות פאר דעם קריג. זיי זאגן אז ער וועט פארלירען און זיי ווינטשען פאר אים א מפלה.

איך פארשטיי נישט די מענטשען. זיי פארשטייען נישט קיין אונטערשייד צווישען זיין פריי און זיין א קנעכט. אפטמאל וויל איך זיי דערציילען ווי מיין פאטער ליגט אין קנעכטשאפט ביי דעם פריץ, וויאזוי ער דארף זיך ביקן פאר אים און זיין פאמיליע, וויאזוי ער מוז טאנצן פארן פריץ און פאר זיינע געסט ווען דער פריץ מאכט א באלל און שיכור'ט זיך אן.

ווען מיין לשון וואלט נישט געווען אזוי אין גלות, וואלט איך אפשר אנגענומען מיט קוראזש און דערציילט זיי, וואס מיינט צו ליגען אין קנעכטשאפט ביים פריץ, אבער איך בין נארוואס א אריבערגעקומענער וואס קען איך זיי זאגען אין זייער שפראך מיט מיין לשון. איינער וואס האט מיט זיינע אייגענע אויגן געזעהן מיין טאטן בעת דער פריץ צווינגט אים ארויפצוציען אויף זיך די פעל פון א בער און זיך דרייען אין דעם גרויסן זאל אונטער די קלאנגען פון זיינע מוזיקאנטען, דער וועט עס נישט פארשטיין, אז עס לוינט זיך צו פרירן און צו הונגערן אבי צו דערגרייכען פולקאמע פרייהייט.

ווען די קעלט דערגרייכט צו אזא מדריגה אז עס ווילט זיך מיר וויינען, חזר איך איבער מיין באשלוס, וואס איך האב געגעבן זיך אליין אין מיין הארצן, ווען איך האב זיך ארויסגעגנבעט פון פולין. איך האב דאן באשלאסען אז איך וועל זיך קיינמאל נישט צוריקקערן צו דעם לאנד, וואו מיין פאטער דארף טאנצן פארן פריץ, וואו ער דארף מאכן מאלפע שטיק מיטן פנים און מיטן קערפער כדי פרייליך צו מאכן דעם פריצ'ס געסט.

וויאזוי בין איך געקומען צו אנעמען דעם באשלוס?

איך בין נאך דאן געווען א קינד – א אינגעלע פון צען יאר – איך בין געגאנגען מיט מיין פאטער צום פריץ, ווייל דער פאטער מיינער האט געוואלט ביי אים עפעס פועלן. אנשטאט צו רעדן מיט מיין טאטן, האט דער פריץ אים געהייסען זיך מאכן גרייט צום "טאנץ" ווייל ער האט געהאט דאן ביי זיך זייער געהויבענע געסט. איך בין געבליבען אין קארידאר און געקוקט דורך די גלעזערנער טיר ווי מיין פאטער האט געטאנצט. איך האב געוואלט וויינען און שרייען פאר בושה.

ווען מיין פאטער איז ענדליך ארויסגעקומען פון דעם פריצישען זאל, איז ער געווען אפגעגאסן מיט שווייס און בלייך ווי א מת. דער פריץ האט אים ארויסבאגלייט, און דערזעהנדיג מיך, מיר א קניפ געטאן אין באק און געזאגט: האסט געזעהן שמולקע ווי דיין טאטע טאנצט? באלד וועסטו אונטערוואקסען און אויך אזוי טאנצן פאר מיין זון און פאר זיינע געסט. דאן האב איך באשלאסען: איך וועל בעסער שטארבען איידער טאנצן פארן פריץ אדער זיין זון.

ווען עס איז געקומען די צייט אויך פאר מיר צו טאנצן פארן יונגען זון, בין איך אנטלאפען קיין אמעריקע. איך האב באשלאסען אז נישט איך, נישט מיינע קינדער וועלן ווען עס איז, טאנצן אזוי ווי מיין פאטער האט געטאנצט פארן פריץ. אפטמאל טראכט איך וועגן דעם באשלוס און דאן פיל איך נישט דעם הונגער וואס נאגט מיך אונטערן הארץ. איך האלט מיטן גענעראל אז מיר וועלן איבערלעבן די קעלט, כאטש מיר זענען נאקעט און מיר האבן נישט קיין רעכטע קאלדרעס צוצודעקן זיך ביינאכט און כאטש מיר זענען בארוועס.

אפטמאל זעה איך דעם גענעראל וואשינגטאן ארומגיין שפעט ביינאכט צווישען די שלאפענדיגע סאלדאטען. ער קוקט אויף אונז מיט רחמנות און פרובירט אונז איינדעקן. אפטמאל ווילט זיך מיר עפענען די אויגן און אים זאגן, אז איך גלויב אז מיר וועלן זיגען, אז מיר וועלן אויסהאלטן די קעלט און דעם הונגער, מיר מוזן זיגען.

ווען עס איז געקומען חנוכה, האב איך נאך מער אנגעהויבן גלייבען אין זיג. איך האב געטראכט: דער אויבערשטער, וואס האט געטון א נס מיט די מכבים קען דאך טאן א נס אויך מיטן גענעראל וואשינגטאן און זיין ארמיי, אז מר זאלן באזיגען די געזונטע אנגעפראסענע ענגלישע ארמיי.

איך האב געטאן תפילה אין הארצען פאר אמעריקע און פאר מיין גענעראל, ווייל איך האב געוואלט אז דאס לאנד זאל זיין פריי. איך וויל לעבן אין א פריי לאנד, זיין א פרייער בירגער, איך וויל אז מיינע קינדער זאלן זיין פריי, מיינע קינדער זאלן קיינמאל נישט טאנצן "מה יפית" פארן פריץ, זיי זאלן נישט דארפען טאנצן פאר קיינעם.

איך האב ארויסגענומען פון מיין זאק די חנוכה מנורה וואס מיין טאטע האט מיר מיטגעגעבן איידער איך בין אנטלאפען פון פולין. איך האב נישט געוואוסט צו איך זאל בענטשען חנוכה ליכט איידער די סאלדאטען וועלן איינשלאפן. איך האב באשלאסן אז עס איז בעסער צו ווארטן ביז וואנען אלע וועלן איינשלאפן, ווייל קיין אידן האב איך נישט געזעהן צווישן זיי און וויאזוי וועל איך זיי דערקלערן מיט מיין געבראכענם לשון פארוואס איך צינד אן דאס קנויטעלע אין אויל פון דער מנורה. איך האב באשלאסן צו ווארטן ביז עס איז געווארן שטיל אין לאגער, אלע האבן שוין געכראפעט און זיך געטוילעט צו די אויסגעריבענע קאלדרעס , איך האב אנגעצינדען דאס ערשטע ליכטעל.

פלוצלינג – גלייך פון הימעל – איז ארונטערגעפאלן דער גענעראל. איך הויב אויף מיין קאפ פון דער ערד ווי עס איז געשטאנען מיין מנורה און איך דערזע אים פאר זיך פנים אל פנים.

די קענסט נישט שלאפן, פרעגט ער, עס איז דיר נעבעך קאלט, צו די ביזט הונגעריג? איך שטיי ווי א געפלעפטער, אן לשון נאר אין הארצען. א פרייד, דער גענעראל אליין רעדט מיט מיר, ער טאפט מיינע הענט צו זיי זענען קאלט, ער טאפט מיין שטערן, ער דערזעט די מנורה און דאס אנגעצינדענע פעדימל אין אויל. ער פרעגט מיט א מילדער שטימע: וואס איז דאס זון מיינער, א סגולה קעגן קעלט, א קמיע וואס דו האסט מיטגעבראכט פון דער היים?

איך דערצייל אים אז דאס איז א חנוכה מנורה. אז די ליכטלעך וואס מען צינט אין איר, זענען די ליכטלעך פון נצחון. עס איז געווען מיט יארן צוריק א נצחון פון די הונגעריגע, פון די אנגעפרארענע איבער זי זאטע און די באוואפענטע סאלדאטען, איבער א מעכטיגע ארמיי. עס איז געווען א נס. גלויבסט אין נסים – שמייכלט גענעראל וואשינגטאן? איך גלויב גענעראל, אז דער זעלבער ג-ט, וואס האט דאן געטאן א נס מיט די מכבים, קען איצט אויך טאן א נס מיט דזשארדזש וואשינגטאן און מיט זיין ארמיי דא אין וואלי פארדזש! די ביזט דאך פון די זון פון די נביאים – שמייכלט ער – ווייסט דאך געוויס וואס די זאגסט. ער גיט מיר נאכאמאל א טאפ איבער מיין פנים און שמייכעלדיג גייט ער אוועק.

איך האב געקוקט אויף דער מנורה, אויף דער ליכטעלע און געבעטן ג-ט א גאנצע נאכט. דער אויבערשטער האט ווייזט אויס דערהערט מיין תפילה. עס האט זיך אנגעהויבען בייטן דער וועטער. עס איז געווארן ווארימער. עס האבן אנגעהויבן צו דערגרייכען צו אונז וועגענער מיט אמוניציע, מיט עסנווארג און קליידונג און מיר האבן געזיגט, עס האט זיך גענדיגט דער קריג.

[אין וואלי פארדזש, איז פארגעקומען די שווערסטע שלאכטן אין די היסטאריע פון די רעוועלוציע קריג. דער קריג איז באוואסט אלץ "בעטעל אוו וואלי פארדזש" פון דארט איז וואשינגטאן מיט זיינע ארמייען געגאנגען קיין ניו דזשערזי, ווען עס איז שוין געווען זומער און דאס איז געווען דער שליסעל צום ענדגילטיגן זיג.]

אמעריקע איז באפרייט געווארן פון דעם ענגלישען יאך. מען האט אונז סאלדאטען אהיים געשיקט. איך האב אבער קיינעם נישט דערציילט וועגן מיין באגעגעניש מיטן גענעראל אין יענער חנוכה נאכט. ווער וועט מיר גלויבן, זיי וועלן זאגן אז איך בין משוגע געווארן. האב איך געשוויגן.

עס איז אוועק א קארגע צוויי יאר. עס איז דערגאנגען די נייעס, אז דער געוועזענער גענעראל איז אויסגעקליבען געווארען אלס פרעזידענט פון די פאראייניגטע שטאטן. מיין פרייד איז געווען זייער גרויס, עס האט זיך מיר געוואלט שרייען און טאנצן און זאגן :דער מאן וואס איז פרעזידענט איצט, האט מיט מיר גערעדט אין א ביינאכט אין וואלי פארדזש און מיר געטאפט דאס פנים. איך האב געוואוסט אז מען וועט מיר נישט גלויבען און מען וועט מיינען אז איך האב זיך איינגערעדט א משוגעת.

עס איז געקומען חנוכה. איך האב אנידער געשטעלט די מנורה, וואס איך האב געבראכט פון פולין, אויפן פענסטער און אנגעצינדען די חנוכה ליכט.

פלוצליג, מען קלינגט אין טיר. עס קומט אריין אנגעטאן אין יוני-פארמען צוויי אפיצירען. זיי פרעגן אויף מיר, זיי דערלאנגען מיר א פושקע און נעמען פון דארט ארויס א מעדאל און א פאפיר, און איינער פון זיי ליינט אויפן קול אזוי: דאס איז געשיקט געווארן צו א געטרייע סאלדאט, פון וועלכען איך האב געשעפט האפענונג אין דער שווערסטער שעה אין מיין לעבן, אויפן שלאכטפעלד פון וואלי פארדזש. געבענטשט זאלסטו זיין, דו און דיין פאלק און די מנורה פון דיין פאלק, וועלכע האט מיך געלערנט צו גלויבן אין א נס.

ביז דא ציטירט ווארט ביי ווארט פונעם דאקומענט וואס מען האט געפונען אין די היסטארישע מנורה.

און איין בילד איז דא, זעהט אויס פון א בוך. אויב די מעשה - כ'רעד מיין ווערסיע שטימט, דארף דאך ערגעץ זיין די מנורה?!

[פוילישער]

ישר כח יוסלמאן פאר'ן אפירברענגן.

האט דאס דער סאלדאט אליין אפגעשריבן אויף אידיש? עס איז גאר היימיש צו אונזער אידיש, נישט צו די אידש וואס פוליש רעדנענע האבן גענוצט מיט 232 יאר צוריק. אדער האסטו עס איבערגעשריבן ווארט ביי ווארט?

[גימעל]

עס איז באקאנט די מעשה איבער דער פרעזידענט וואשינגטאן מיט די חנוכה ליכט, ווי אזוי ער האט געפינען א אידישע סאלדאט צינדן די ליכט.

איך וויל נישט אריינגיין צו די מעשה איז אמת אדער נישט - פיל טינט איז שוין דערויף פארגאסן געווארן און אפשר דא אין קרעטשמע אויך (אויב נישט וואלט מען געדארפט עפעענען אן אשכול דערויף).

גראדע האב איך שוין געהערט פון די מעשה, אבער די מעשה האב איך הערשט יעצט געליינט צום ערשטן מאל.
און כ'וואלט ווען יא געוואלט אריינגיין צו די מעשה איז אמת אדער נישט, איז וואס זאגט דער עולם.
(אויב שוין דא אן אשכול דערוועגן ביטע פאוסטן, א דאנקע*)

[זיס]

איך זוך אבער בילדער און דאקיומענטן איבער די מעשה, און דערפאר האב איך געעפנט די אשכול. ביטע זיך לאזן הערן איבער דעם.

ב.ד.וו. יישר כח יאסלמאן פאר דיין בילד.

[אלף בית]

חנוכה, וואלי פארדזש, למס' 1777 תקל"ח.
פלוצליג, מען קלינגט אין טיר. עס קומט אריין אנגעטאן אין יוני-פארמען צוויי אפיצירען. זיי פרעגן אויף מיר, זיי דערלאנגען מיר א פושקע און נעמען פון דארט ארויס א מעדאל און א פאפיר, און איינער פון זיי ליינט אויפן קול אזוי: דאס איז געשיקט געווארן צו א געטרייע סאלדאט, פון וועלכען איך האב געשעפט האפענונג אין דער שווערסטער שעה אין מיין לעבן, אויפן שלאכטפעלד פון וואלי פארדזש. געבענטשט זאלסטו זיין, דו און דיין פאלק און די מנורה פון דיין פאלק, וועלכע האט מיך געלערנט צו גלויבן אין א נס.

די זאך פון געבן א מעדאל פאר א סאלדאט וואס האט זיך ספעציעל אויסגעצייכנט איז ערשט איינגעפירט געווארן 60 יאר שפעטער ביי די ציווילע קריג.
סאו די חלק מעשה קען מען שוין ארויסשניידן.

בילדער און דאקומענטן זענען געווענליך נישטא צו באקומען ביי א פיקטיווע מעשה

[גימעל]

בילדער און דאקומענטן זענען געווענליך נישטא צו באקומען ביי א פיקטיווע מעשה

זעסט דאך אז יוסלמאן האט יא געשאפט עפעס א בילד..
אפילו פון א פיקטיווע מעשה'לע שאפן זיך עפעס בילדער.

[יוסלמאן]

אין אני מקבך אחריות על הסיפור, כ'האב עס נאר איבערגעשריבן שוין א לאנגע צייט צוריק.

[נחמן נתן]

היינט, ה' דחנוכה, קומט פאר די חנוכה צערעמאניע (מן הסתם אויך די הדלקת הנרות) בביתו נאוה פונעם אמעריקאנעם נשיא אינעם ווייסן הויז.

[קהילת יקנה''ז]

ארויף לכבוד חנוכה.

[קהילת יקנה''ז]

viewtopic.php?f=63&t=32115

[רפפורט]

למעשה איז דא עפעס האפט אין די מעשה?

[קהילת יקנה''ז]

ישר כח יוסלמאן פאר'ן אפירברענגן.

האט דאס דער סאלדאט אליין אפגעשריבן אויף אידיש? עס איז גאר היימיש צו אונזער אידיש, נישט צו די אידש וואס פוליש רעדנענע האבן גענוצט מיט 232 יאר צוריק. אדער האסטו עס איבערגעשריבן ווארט ביי ווארט?

האט מיר אויך געווינדערט.. לכאורה האט עס יוסלמאן טרענסעלעיטעד

[שפילקעס]

ישר כח יוסלמאן פאר'ן אפירברענגן.

האט דאס דער סאלדאט אליין אפגעשריבן אויף אידיש? עס איז גאר היימיש צו אונזער אידיש, נישט צו די אידש וואס פוליש רעדנענע האבן גענוצט מיט 232 יאר צוריק. אדער האסטו עס איבערגעשריבן ווארט ביי ווארט?

האט מיר אויך געווינדערט.. לכאורה האט עס יוסלמאן טרענסעלעיטעד

טרענסעלעיטעד פון ווי?

ווי אלט איז די בוך 'די טאנץ פונעם בער' ? דער האט דאך פלעין נאכגעשריבן וואס שטייט דארט ווי כאילו ס'האט פאסירט מיט זיין טאטע.

[קהילת יקנה''ז]

ישר כח יוסלמאן פאר'ן אפירברענגן.

האט דאס דער סאלדאט אליין אפגעשריבן אויף אידיש? עס איז גאר היימיש צו אונזער אידיש, נישט צו די אידש וואס פוליש רעדנענע האבן גענוצט מיט 232 יאר צוריק. אדער האסטו עס איבערגעשריבן ווארט ביי ווארט?

האט מיר אויך געווינדערט.. לכאורה האט עס יוסלמאן טרענסעלעיטעד

טרענסעלעיטעד פון ווי?

ווי אלט איז די בוך 'די טאנץ פונעם בער' ? דער האט דאך פלעין נאכגעשריבן וואס שטייט דארט ווי כאילו ס'האט פאסירט מיט זיין טאטע.

לויט ווי איך פארשטיי איז דא אזא בריוו, ס'איז מסתמא אויף פויליש-אידיש,


צו די בריוו איז אויטענטיש איז א פראגע פאר זיך,
מיר נויגט גראדע צו גלויבן אז יא,

[קהילת יקנה''ז]

יוסלמאן דרייט זיך נאך דא דאכצעך,

זאל ער ביטע אריין קומען אויסקלארן

[שפילקעס]

ישר כח יוסלמאן פאר'ן אפירברענגן.

האט דאס דער סאלדאט אליין אפגעשריבן אויף אידיש? עס איז גאר היימיש צו אונזער אידיש, נישט צו די אידש וואס פוליש רעדנענע האבן גענוצט מיט 232 יאר צוריק. אדער האסטו עס איבערגעשריבן ווארט ביי ווארט?

האט מיר אויך געווינדערט.. לכאורה האט עס יוסלמאן טרענסעלעיטעד

טרענסעלעיטעד פון ווי?

ווי אלט איז די בוך 'די טאנץ פונעם בער' ? דער האט דאך פלעין נאכגעשריבן וואס שטייט דארט ווי כאילו ס'האט פאסירט מיט זיין טאטע.

לויט ווי איך פארשטיי איז דא אזא בריוו, ס'איז מסתמא אויף פויליש-אידיש,


צו די בריוו איז אויטענטיש איז א פראגע פאר זיך,
מיר נויגט גראדע צו גלויבן אז יא,

פארשטייסט אבער מיין פראבלעם מיט די טאנץ פונעם בער?!

דאס האט נישט פאסירט ביי יעדן פריץ.

דאס שטיפט מיך צו זאגן אז לכל הפחות די חלק איז פאנטאזירט, אדער נאכגעבעבלט פון א מעשה ביכל.

[קהילת יקנה''ז]

ישר כח יוסלמאן פאר'ן אפירברענגן.

האט דאס דער סאלדאט אליין אפגעשריבן אויף אידיש? עס איז גאר היימיש צו אונזער אידיש, נישט צו די אידש וואס פוליש רעדנענע האבן גענוצט מיט 232 יאר צוריק. אדער האסטו עס איבערגעשריבן ווארט ביי ווארט?

האט מיר אויך געווינדערט.. לכאורה האט עס יוסלמאן טרענסעלעיטעד

טרענסעלעיטעד פון ווי?

ווי אלט איז די בוך 'די טאנץ פונעם בער' ? דער האט דאך פלעין נאכגעשריבן וואס שטייט דארט ווי כאילו ס'האט פאסירט מיט זיין טאטע.

לויט ווי איך פארשטיי איז דא אזא בריוו, ס'איז מסתמא אויף פויליש-אידיש,


צו די בריוו איז אויטענטיש איז א פראגע פאר זיך,
מיר נויגט גראדע צו גלויבן אז יא,

פארשטייסט אבער מיין פראבלעם מיט די טאנץ פונעם בער?!

דאס האט נישט פאסירט ביי יעדן פריץ.

דאס שטיפט מיך צו זאגן אז לכל הפחות די חלק איז פאנטאזירט, אדער נאכגעבעבלט פון א מעשה ביכל.

זיכער פארשטיי איך די פראבלעם, די שאלה איז נאר ווער איז דער מחבר פונעם מעשה און די בריוו..


אגב ס'איז נישט אזא שטארקע פראבלעם,
א מה יפית טאנץ איז געווען היבש איינגעפירט ביי פולע פוילישע פריצים, אפשר נישט ביי אלע, אבער ביי א גרויס חלק זיכער,
די פראבלעם מיט דעם בריוו'ל איז נאר אז מען ווייסט נישט ווער דער שרייבער איז

[הארזים]

האט מיר אויך געווינדערט.. לכאורה האט עס יוסלמאן טרענסעלעיטעד

טרענסעלעיטעד פון ווי?

ווי אלט איז די בוך 'די טאנץ פונעם בער' ? דער האט דאך פלעין נאכגעשריבן וואס שטייט דארט ווי כאילו ס'האט פאסירט מיט זיין טאטע.

לויט ווי איך פארשטיי איז דא אזא בריוו, ס'איז מסתמא אויף פויליש-אידיש,


צו די בריוו איז אויטענטיש איז א פראגע פאר זיך,
מיר נויגט גראדע צו גלויבן אז יא,

פארשטייסט אבער מיין פראבלעם מיט די טאנץ פונעם בער?!

דאס האט נישט פאסירט ביי יעדן פריץ.

דאס שטיפט מיך צו זאגן אז לכל הפחות די חלק איז פאנטאזירט, אדער נאכגעבעבלט פון א מעשה ביכל.

זיכער פארשטיי איך די פראבלעם, די שאלה איז נאר ווער איז דער מחבר פונעם מעשה און די בריוו..


אגב ס'איז נישט אזא שטארקע פראבלעם,
א מה יפית טאנץ איז געווען היבש איינגעפירט ביי פולע פוילישע פריצים, אפשר נישט ביי אלע, אבער ביי א גרויס חלק זיכער,
די פראבלעם מיט דעם בריוו'ל איז נאר אז מען ווייסט נישט ווער דער שרייבער איז

וואו זעסטו די ארגינאלע בריוועל?

[רפפורט]

יוסלמאן דרייט זיך נאך דא דאכצעך,

זאל ער ביטע אריין קומען אויסקלארן

שוין לאנג נישט דא.

[עמית]

אויף וויקיפידיע שטייט אז די מעשה קען נישט ווערן באשטעטיגט

◄ ווייז ספוילער

Pre-White House story: George Washington and Hanukkah
Although the truth of the story is impossible to prove, there is an account about George Washington and the meaning of Hanukkah that has become part of American lore:

For centuries, the lights of the Hanukkah menorah have inspired hope and courage. They may have also been responsible for inspiring then-General George Washington to forge on when everything looked bleak when his cold and hungry Continental Army camped at Valley Forge in the winter of 1777/8. The story is told that Washington was walking among his troops when he saw one soldier sitting apart from the others, huddled over what looked like two tiny flames. Washington approached the soldier and asked him what he was doing. The soldier explained that he was a Jew and he had lit the candles to celebrate Hanukkah, the festival commemorating the miraculous victory of his people so many centuries ago over the tyranny of a much better equipped and more powerful enemy who had sought to deny them their freedom. The soldier then expressed his confidence that just as, with the help of God, the Jews of ancient times were ultimately victorious, so too would they be victorious in their just cause for freedom. Washington thanked the soldier and walked back to where the rest of the troops camped, warmed by the inspiration of those little flames and the knowledge that miracles are possible.[2]

The historical source for the above story is a second-hand account, but is nonetheless fairly credible. In December 1778, General George Washington had supper at the home of Michael Hart, a Jewish merchant in Easton, Pennsylvania. It was during the Hanukkah celebration, and Hart began to explain the customs of the holiday to his guest. Washington replied that he already knew about Hanukkah. He told Hart and his family of meeting the Jewish soldier at Valley Forge the previous year. (According to Washington, the soldier was a Polish immigrant who said he had fled his homeland because he could not practice his faith under the Prussian government there.) Hart's daughter Louisa wrote the story down in her diary. The story has been quoted by several Jewish historians, including Rabbi I. Harold Sharfman in his 1977 book, Jews on the Frontier.

[הארזים]

ישר כח יוסלמאן פאר'ן אפירברענגן.

האט דאס דער סאלדאט אליין אפגעשריבן אויף אידיש? עס איז גאר היימיש צו אונזער אידיש, נישט צו די אידש וואס פוליש רעדנענע האבן גענוצט מיט 232 יאר צוריק. אדער האסטו עס איבערגעשריבן ווארט ביי ווארט?

האט מיר אויך געווינדערט.. לכאורה האט עס יוסלמאן טרענסעלעיטעד

טרענסעלעיטעד פון ווי?

ווי אלט איז די בוך 'די טאנץ פונעם בער' ? דער האט דאך פלעין נאכגעשריבן וואס שטייט דארט ווי כאילו ס'האט פאסירט מיט זיין טאטע.

לויט ווי איך פארשטיי איז דא אזא בריוו, ס'איז מסתמא אויף פויליש-אידיש,


צו די בריוו איז אויטענטיש איז א פראגע פאר זיך,
מיר נויגט גראדע צו גלויבן אז יא,

איר פארשטייט אז עס איז דא אזא בריוו, און נעמט שוין אן אז עס איז אויטענטיש...

דא האט איר קשיות איבער די מקור פון די מעשה.

◄ ווייז ספוילער

The Legend of Hanukkah at Valley Forge
Last year Dutton published a picture book titled Hanukkah at Valley Forge, by Lexington author Stephen Krensky and illustrator Greg Harlin. It tells the story of the Maccabees’ rebellion against the Roman Empire alongside a story of George Washington hearing that tale in the winter of 1777-78, as his own rebellion was at a difficult point. The book has won the 2007 Sydney Taylor Book Award in the Younger Readers category from the Association of Jewish Libraries.

I heard Krensky speak about this book at the Foundation for Children's Books before its publication. He acknowledged that the historical documentation for the tale is iffy, but thought it was too good to ignore.

In the back of the book itself, Krensky summarized the historical basis for his Valley Forge tale with this note:
This story of George Washington and Hanukkah is based on facts, but the tale itself must be taken on faith. It is known that in December 1778, Washington had lunch at the home of Michael Hart, a Jewish merchant in Easton, Pennsylvania (cited in Jacob Rader Marcus’s United States Jewry 1776-1985). It was in the middle of Hanukkah, and when Hart began to explain the holiday to the general, Washington replied that he knew it already. He then told the merchant and his family of meeting the Polish soldier at Valley Forge the year before. It was Hart's stepdaughter Louisa who reportedly committed the story to her diary (which was later recounted in Rabbi I. Harold Sharfman’s Jews on the Frontier).
I’ve looked up both of those sources, and think the evidence for this story is even weaker than Krensky’s note acknowledges.

J. R. Marcus’s United States Jewry is a four-volume history published by Wayne State University Press in 1989. The first volume mentions the Hart family on page 562:
Van Buren had a number of Jewish admirers, among them Samuel Hart, of Philadelphia, brother of the well-known communal worker Louisa B. Hart; their father, Michael Hart, the Easton pioneer, had once entertained Washington as he passed through town.
Marcus doesn’t state that “in December 1778, Washington had lunch at the home of Michael Hart,” as Krensky implies. United States Jewry attaches no date to the general’s encounter with the Hart family. In that regard Marcus follows his source for the remark about Washington: “A Memoir of Louisa B. Hart with Extracts from the Diary and Letters,” published in the weekly newspaper The Jewish Record, 11 Oct 1878–3 Jan 1879.

And is that source reliable? A little research reveals that Louisa Hart never saw George Washington at her father’s house. She was born in 1803 to Michael Hart’s second wife, and Washington died in 1799. Louisa Hart therefore relied on secondhand information for whatever she wrote about Washington.

I haven’t seen the original publication of Hart’s writings, which came four years after her death, but I’ve gotten as close as Isaac Markens’s The Hebrews in America, published in 1888. It says:
It was at his [Michael Hart’s] house that Washington accepted an invitation to lunch while tarrying for a few hours in the town. The late Miss Louisa B. Hart, his daughter, thus proudly records the event in her diary: “Let it be remembered that Michael Hart was a Jew, practically, pious, a Jew reverencing and strictly observant of the Sabbath and Festivals; dietary laws were also adhered to, although he was compelled to be his own Shochet. Mark well that he, Washington, the then honored as first in peace, first in war, and first in the hearts of his countrymen, even during a short sojourn became for the hour the guest of the worthy Jew.”
Six years later, Henry S. Morais wrote in The Jews of Philadelphia:
Of Michael Hart, the father, it is said that on a certain occasion Washington lunched with him. The fact is thus recorded in Miss Louisa B. Hart’s “Diary”: [Morais quotes the same passage with slight differences in punctuation and a definition of Shochet as “(he who slaughters animals for Jews’ food).”] . . . Miss Hart afterwards preserved, with care, the chair then occupied by Washington at her father’s house, and the Rev. Dr. Morais [presumably Sabato Morais (1823-1897), and most likely a relative of the author] remembers distinctly having seen this at the lady’s residence.
The same two sentences by Louisa B. Hart were also quoted in Simon Wolf’s American Jew as a Patriot, Soldier, and Citizen, published in 1895. (All these texts are available through Google Book.)

None of these four historians—Marcus, Markens, Morais, and Wolf—quoted Hart on any other detail about the Washington visit, such as the year of the event and whether it coincided with Hanukkah. That strongly implies that Hart didn’t record any information of that sort. Washington traveled through Pennsylvania many times in his life, not just in 1778, so we mustn’t assume.

Citing Hart’s “diary” carries the implication that she recorded her family’s encounter with Washington shortly after it happened, and for a private audience rather than the public. But Hart wrote decades later. And it seems odd to see “Let it be remembered” and “Mark well” in a private diary; those are phrases addressed to an audience. Hart’s writings were titled “Extracts from the Diary and Letters,” and Morais put quotes around the word “Diary” to signal it was an abbreviation for that long title. I suspect that the quoted passage comes from one of Hart’s letters or prepared talks, and would have to be evaluated in that context. In any event, it has nothing to say about Valley Forge or Hanukkah, so for the main source we must look elsewhere.

___

האקט

[הארזים]

אויף וויקיפידיע שטייט אז די מעשה האט נישט קיין מקור
Pre-White House story: George Washington and Hanukkah
Although the truth of the story is impossible to prove, there is an account about George Washington and the meaning of Hanukkah that has become part of American lore:

For centuries, the lights of the Hanukkah menorah have inspired hope and courage. They may have also been responsible for inspiring then-General George Washington to forge on when everything looked bleak when his cold and hungry Continental Army camped at Valley Forge in the winter of 1777/8. The story is told that Washington was walking among his troops when he saw one soldier sitting apart from the others, huddled over what looked like two tiny flames. Washington approached the soldier and asked him what he was doing. The soldier explained that he was a Jew and he had lit the candles to celebrate Hanukkah, the festival commemorating the miraculous victory of his people so many centuries ago over the tyranny of a much better equipped and more powerful enemy who had sought to deny them their freedom. The soldier then expressed his confidence that just as, with the help of God, the Jews of ancient times were ultimately victorious, so too would they be victorious in their just cause for freedom. Washington thanked the soldier and walked back to where the rest of the troops camped, warmed by the inspiration of those little flames and the knowledge that miracles are possible.[2]

The historical source for the above story is a second-hand account, but is nonetheless fairly credible. In December 1778, General George Washington had supper at the home of Michael Hart, a Jewish merchant in Easton, Pennsylvania. It was during the Hanukkah celebration, and Hart began to explain the customs of the holiday to his guest. Washington replied that he already knew about Hanukkah. He told Hart and his family of meeting the Jewish soldier at Valley Forge the previous year. (According to Washington, the soldier was a Polish immigrant who said he had fled his homeland because he could not practice his faith under the Prussian government there.) Hart's daughter Louisa wrote the story down in her diary. The story has been quoted by several Jewish historians, including Rabbi I. Harold Sharfman in his 1977 book, Jews on the Frontier.[3]
https://en.wikipedia.org/wiki/White_Hou ... d_Hanukkah

ליינט מיין ספוילער.

[יוסי בן-ציון]

ישר כח יוסלמאן פאר'ן אפירברענגן.

האט דאס דער סאלדאט אליין אפגעשריבן אויף אידיש? עס איז גאר היימיש צו אונזער אידיש, נישט צו די אידש וואס פוליש רעדנענע האבן גענוצט מיט 232 יאר צוריק. אדער האסטו עס איבערגעשריבן ווארט ביי ווארט?

האט מיר אויך געווינדערט.. לכאורה האט עס יוסלמאן טרענסעלעיטעד

טרענסעלעיטעד פון ווי?

ווי אלט איז די בוך 'די טאנץ פונעם בער' ? דער האט דאך פלעין נאכגעשריבן וואס שטייט דארט ווי כאילו ס'האט פאסירט מיט זיין טאטע.

לויט ווי איך פארשטיי איז דא אזא בריוו, ס'איז מסתמא אויף פויליש-אידיש,


צו די בריוו איז אויטענטיש איז א פראגע פאר זיך,
מיר נויגט גראדע צו גלויבן אז יא,

פארשטייסט אבער מיין פראבלעם מיט די טאנץ פונעם בער?!

דאס האט נישט פאסירט ביי יעדן פריץ.

דאס שטיפט מיך צו זאגן אז לכל הפחות די חלק איז פאנטאזירט, אדער נאכגעבעבלט פון א מעשה ביכל.

די מקור פון די מעשה פון דעם טאנץ םון בער איז גראדע און לקוטי דיבורים פון די רבי ריי"ץ, ער האט עס פארציילט אויף ר" אברהם המלאך, זוהן פונעם מגיד הגדול ממעזריטש. בנוגע די מעשה פון וואשינגטאן האבעך נישט וואס מוסיף צו זיין.

[הארזים]

אגב דעם שבת האב איך געבלעטערט אינעם בוך פון הרב יונה לאנדא זז"ג.
"ערשטע אידישע קהלות אין אמעריקע"
צום סוף איז דא נאך ארטיקלען וואס ער האט במשך די יארן געשריבן, דארט שרייבט ער די מעשה כלשון יוסלמאן.

די גירסא איז אנדערש ווי די פאריגע אז וואשינגטאן האט דאס אליינס פארציילט, דא קומט די מקור גלייך פונעם סאלדאט...