אויסדריקן וואס איך קוק אן שטארק עם הארציש

[יידישע קהילות]

איך הער מיין שכן ביים דאוונען דריקן דעם "כ" ביי "יאכלמו כקש", און עס קריכט מיר אויף די נערוון. א פיפציג יעריגע מענטש ווייסט נישט אז דער דגוש קומט אויפן "ק"?!!
ער הערט זיך ווי א פינעף יעריגע יינגל וואס וויל רעדן א מיאוס-ווארט...

[סאדאם חוסעין]

און איך האב געהערט זאגן להיות לכם לאלוקים אויפן דגוש ביים למד,

ער ווייס נישט אז פרנסה געט דער אויבערשטער.

[מקשה זהב]

אויב דו רעדסט פונעם ל' פון "לכם", זאלסטו אין באטראכט נעמען אז עס איז דא א ניגון פון משה גאלדמאן ע"ה וואס זינגט אויך אזוי "להיות לכם, לכם לאלוקים" אויך מיטן דגוש אויפן ל'.

אויף א ניגון קען מען קיינמאל נישט האבן קיין טענות, ווייל אויב דער קאמפאזיטאר האט דא געהאט א תנועה, קען ער זיך נישט צושטעלן צום דקדוק. דעריבער איז מעגליך אז דיין שכן האט זיך פשוט אונטערגעזינגען דעם באבוב'ער ניגון, אדער האט ער זיך פשוט איינגעוואוינט אזוי - באזירט אויפן ניגון.

(אגב, איך האב גראדע געהערט אז ר' יוסף צבי ברייער, דער בעלזער קאמפאזיטאר איז יא שטארק מקפיד אויף דקדוק).

[דוד משה]

איך הער מיין שכן ביים דאוונען דריקן דעם "כ" ביי "יאכלמו כקש", און עס קריכט מיר אויף די נערוון. א פיפציג יעריגע מענטש ווייסט נישט אז דער דגוש קומט אויפן "ק"?!!
ער הערט זיך ווי א פינעף יעריגע יינגל וואס וויל רעדן א מיאוס-ווארט...

עס איז פארהאן צענדליגע אזעלכע דוגמאות ווי מענטשן דריקן גרייזיג, כונס כנד, כי אם כמץ, מפני שהקול וכו'

[מחשב]

ובהם נהגה יומם ולילה, זאגן גאר אסאך מיט א סגול אונטער די ערשטע ה"א, בשעת עס שטייט מיט א שוא, (אין כמעט אלע סידורים).

[כעלעם'ר מגיד]

.

[Think and Thank]

אבסאלוט גערעכט, כאשוין געטראכט דערפון עטליכע מאל.

אין אר"י וואו מען קען בטבע בעסער לשה"ק שטייט טאקע אזוי ווי דו זאגסט אויף די ארטיגע פלאקאטן.

אוי וויי! אין א"י קען מען גאר בעסער לה"ק?!

[איטשע]

מליץ יושר איז שוין אזא מין געווארענע טיטל פאר א בר מינן, דעריבער ביי א נקבה פאסט מליץ ישרה.
היינו טעמא פון ראש ישיבות און נישט ראשי ישיבה. ווייל דער טיטל איז כמו איין . ווארט ׳ראש-ישיבה׳, און לשון רבים איז ׳ראש-ישיבה׳ס׳.

אגב. אמאל זיצנדיג ביי א משה, האט זיך אינער אויסגערדוקט אז מען דארף זאגן בלשון רבים שמָחות און נישט שמְחות, דא איז ער אויך נישט גערעכט, ווייל עס איז נישט נישט שמְחות, נאר ליבערשט שמְחה׳ס, און מען האט אזוי פאר׳לשון-קודש׳ט דאס ווארט צו שמחות.

אזויווין פארצייטנס פלעגט מען נישט שרייבן אידן נאר יהודים, והדברים עתיקים.

בתי מדרשים איז שוין למעלה מהשגתי, ווי ריכטיג איז עס בתי מדרש, אומריכטיק איז עס ׳בית מדרשות׳, אדער אויף יודיש אפשר ׳בית מדרש׳ן׳, אבער בתי מדרשים, דאס איז שוין עפעס א חידוש לענ״ד.

[האפ קאזאק]

מ'זאגט, מ'שרייבט, און מ'אפיעלט מיט דעם לשון:

'אין' דעם זכות זאלט איר געבענטש ווערן וכו'

מיין וואונדער איז, האט דען א 'זכות' א חלל אין זיך, א תוכיות. וואס הייסט ''אין'' דעם זכות... אין מיט א י'.

לכאורה האט איינער געוואלט איבערטייטשן דעם לשה''ק'דיגן "בזכות זה תתברכו...
און ער האט נישט געכאפט אז דא מיינט דער ב': "מיט" "דורך" "על ידי" "בזה תדעו כי וגו'" און דער ב' מיינט דא נישט "אין" אינעווייניג".

לויט דעם דארף עס ווען זיין אין אידיש: 'מיט' דעם זכות זאלט עטץ געבענטש ווערן וכו'

[farshlufen]

ניין "אין" ווערט דא גענוצט אזוי ווי "דורך".

[נו גוט נו שוין]

ווי אזוי זאגט איר דעם שטיקל "הן גוים כמר.... זאג ווייטער

[טוב ויפה]

מ'זאגט, מ'שרייבט, און מ'אפיעלט מיט דעם לשון:

'אין' דעם זכות זאלט איר געבענטש ווערן וכו'

מיין וואונדער איז, האט דען א 'זכות' א חלל אין זיך, א תוכיות. וואס הייסט ''אין'' דעם זכות... אין מיט א י'.

לכאורה האט איינער געוואלט איבערטייטשן דעם לשה''ק'דיגן "בזכות זה תתברכו...
און ער האט נישט געכאפט אז דא מיינט דער ב': "מיט" "דורך" "על ידי" "בזה תדעו כי וגו'" און דער ב' מיינט דא נישט "אין" אינעווייניג".

לויט דעם דארף עס ווען זיין אין אידיש: 'מיט' דעם זכות זאלט עטץ געבענטש ווערן וכו'

נקודה נכונה עד מאד

[האפ קאזאק]

ניין "אין" ווערט דא גענוצט אזוי ווי "דורך".

געב מיר א משל ווען נאך ניצט מען 'אין' אין פלאץ פון "דורך"?
נישטא אזא זאך.
---
די תירוץ איז למעשה פשוט:
מ'טרעפט אז אין אידיש ניצט מען דעם ווארט "אין" נישט נאר ווען עפעס ווערט ארומגענומען דורך דער צווייטער זאך פון אלע פיר זייטן,
נאר אויך ווען עס רעדט זיך בכלל נישט פון א בית קיבול. נאר וואס דען?

איך וועל קודם געבן אפאר משלים ווען דער "אין" ווערט גענוצט, און לויט דעם וועט מען קענען עס ארויסהאבן:

"פארזיכער זיך נישט אין קיין געלט!"
"כאפ זיך אן אין דעם צוים"!

געלט האט עפעס א "אין"? א אינעווייניג?
א צוים האט א "אין"?
אלא מאי, "אין" ווערט אויך גענוצט ווי צו זאגן: "דער זאך וואו"

איר (סובדזעקט) זאלט געבענטש ווערן (ווערב) אין (פרעפאזיציע) דעם זכות (אינדיירעקט אבדזעקט).