די ווייטקייט פון פיזיקס און סייענס צום אמת

[נשמה]

פארוואס האבן פיזיקער אזוי געוואלט אראפשטעלן צייט פאר א בריאה פאר זיך?
איך וואלט געזאגט אז ס'איז נישדא אזא זאך ווי צייט, ס'דא אזאך ווי תנועה. פארוואס סטאפסטע נישט דא. פארוואס נישטערסטו ווייטער. זיך צו עקשנ'ן אז צייט איז א בריאה.

וואס איז איינשטיין געווען אזוי פרייליך מיט רעלאטיוויטי?

וואס איז אזוי לעבעדיג מיט ספיד אף לייט?. ווייל ס'איז די שנעלסטע תנועה. איז וואס?

מיך קוקט אויס ווי צוריקגיין אין צייט ווי א זאך וואס מענטשן ווילן ארויסקוועטשן פונעם איקוועיזשאן. אבער נישט וויאזוי א מענטש איז משיג דע מציאות.

[קנאפער ידען]

געליינט דעם שבת דער ארטיקל אין מי-מנוחות, כאטש כמובן האב'ך נישט אלעס פארשטאנען, אבער דאס וואס יא איז דאך אזוי טיף און שיין צעלייגט אז עס קען גאר נישט זיין בעסער זיין!!

יישר כח נישט'עלע, עס איז א מאסיווע ארבעט, און מיר ווארטן פאר די אנדערע ארטיקלן איבער וואס דו רעדסט אגאנצן צייט אינמיטן....

[נישט]

קודם יישר כוח פאר'ן פרעגן, אזוי באקום איך די אפערטאניטי בעסער מסביר זיין אלעס

כ'וועל אנהייבן מיט דעם וואס נשמה'לע האסט געפרעגט פארוואס טראכט מען אריין וכו' וכו'

נשמה'לע האסט שוין אמאל אריינגעטראכט, "מען נעמט א טייג וואס ס'איז נישט מעגליך צו עסן, מלייגט עס אריין אין אויווען, און ס'קומט ארויס א פיינע ווארעמע געשמאקע חלה." ווי אזוי געשעהנט דאס? וואס מאכט אז די טייג זאל ווערן עסבאר?

האסט שוין אמאל אויפגעהויבן א בלעטל פון די ערד אויפן גאס און באטראכט? האסט אמאל באמערקט די אלע אדערן אין די בלעטל? האסט אמאל באמערקט וואו די אדערן אין בלעטל ווערן קלענער אין קלענער, און נאך קלענער. וואו מער קוקט אלץ מער אדערן באמערקט מען, וואו מער מ'קוקט זעהט מען אז די אדערן זענען גאר פיצל, אזש דאס גאנצע בלעטל איז פיל מיט אזעלכע פיצקעלע אדערן. האסט שוין אמאל אריינגעטראכט וואס פליסט דארטן אין די אדערן? אפשר בלוט? אפשר וואסער?

האסט שוין אמאל אריינגעטראכט אין די אלע מאדנע ליינס אויף דיין הענט און אויף דיין פיס? איינס גייט גראד, איינס שיף, אן אנדערע געדרייט.

האסט שוין אמאל ארויסגעריסן א האר פון דיין קאפ, און פרובירט צו צעטיילן? צו זעהן און פארשטיין, מה זה?

האסט שוין אמאל גענומען א מיקראסקופ צו באטראכטן די אלע פיצקעלע דשינס פון דיין קערפער? אוי איז דאס שרעקעדיג... מען ווערט געוואר אז מ'איז ממש גארנישט... סך הכל איז מען א צוזאמענשטעל פון בילאנען און טריליאנען דשינס... די מיינסט טאקע אז די ריקסט דיין פיס... כא כא כא... הוילע פאנטאזיע... א גאנצע בארג פון דשינס האבן זיך פשוט גערוקט... ס'האט גארנישט מיט דיר איינגעשטויסן...

שוין גענוג? (כ'האב פשוט מורא אז די וועסט נישט קענען שלאפן ביינאכט...)

איך גיי נישט זאגן אז אלע סייענטיסטן, אבער זיכער די גאר גרויסע. האבן פשוט א נטיה צו פארשטיין די בריאה. צו פארשטיין וואס שפילט זיך אפ אונטער די קוליסן? פארוואס געשעהנט דאס? און פארוואס געשעהנט דאס? און פארוואס געשעהנט נישט דאס? וויאזוי געשעהנט יעדע זאך?

דאס איז די תירוץ בכלליות פארוואס איינשטיין האט געטראכט און געטראכט, און נאכאמאל געטראכט.

----
פאר מען גייט ווייטער, א קליינע דיסקלעימער. צו ריכטיג פארשטיין די נושאים גייט נישט אזוי, איינס צוויי, מען דארף זיך פלאגן און מוטשענען יארן ביז מען הייבט אן צופארשטיין. דעריבער וויל איך אויסקלארן, אז דאס איז גאר קאמפליצירטע נושאים וואס פארלאנג גאר אסאך מחשבה, און עס אראפצושרייבן אויפן פאפיר איז גאר א שווערע ארבעט, און כ"ש ב"ב של ק"ו עס צו מסבר זיין רחל בתך הקטנה, איז זייער קאמפלאצירט און פארלאנגט אסאך צייט און מוח.
יאך פון מיין זייט פרוביר צו צעלייגן די זאך די מערסטע וואס שייך כפי שידי מגעת. אבער די איינציגסטע וועג עס צופארשטיין איז נאר דורכדעם וואס מען פרעגט אריין ווערט מען צוביסלעך אויסגעקלארט. דעריבער וועל איך נאכאמאל דערמאנען וואו מער פרעגערס, אלץ מער וועט מען ווערן קלארער
----

אין קורצן וויאזוי פיזיקס ווערט געבויעט
וואו אויבן דערמאנט, באשטייט פיזיקס פון דריי מהלכים, דהיינו. יעדע זאך איז אדער א פאקט אדער א טעאריע אדער געווארן אויסגערעכנט מאטעמאטיקלי. און די מאטעמאטיק קען ווער אויפגעבויעט סיי אויף א פאקט און סיי אויף א טעאריע
----

יעצט וועלן מיר גיין צו צייט

וואס איז צייט?

לאמיר קודם ציטירן דבריו פונעם פון רבי יוסף אירגוס בספרו שומר אמונים הקדמון ויכוח ב ס"ק יז. און דערנאך וועלן מיר עס מבאר זיין פאוואליע

"דע כי קודם בריאת שום דבר כשהיה הקב"ה לבדו, לא היה אז מציאות זמן כלל, שהרי הזמן בפני עצמו אין לו מציאות, כי הוא מקרה דבק ונמשך אחר תנועת איזה דבר שנתהווה והולך והווה שהוא נופל תחת הזמן, ויבחנו בו שלשה הדלי הזמן שהם העבר הווה ועתיד, כי בהכרח יש לו היום יותר זמן ממה שהיה לו בזמן שנתהווה. אמנם כשעדיין לא היה שום דבר אלא הקב"ה לבדו, הנה אז לא היה שום זמן, דאם תאמר שאז היה זמן, וכמו שהקב"ה אין לו ראשית, כך הזמן אין לו ראשית, נפלת בשוחה עמוקה, כי נמצאת אומר שהקב"ה נמשכת הוייתו בכל יום ויום ומשתנה בתנועה זמנית, שיהיה היום יותר זקן מאתמול, וזה אינו אמת, כי הוא קיים תמיד על ענין אחד, קודם שנברא העולם ואחר שיכלה העולם, ולא ישנוהו הזמנים, וזה"ש רז"ל בסוף פ"ק דיבמות על הכתוב נער הייתי גם זקנתי, מאן אמריה, אילימא קב"ה, מי איכא זקנה קמיה, אלא דוד, מי קשיש כוליה האי, אלא שר העולם אמרו. הרי דקב"ה לא יתואר בזקנה, כי הזמן לא ישנהו כלל, ואע"פ שהוא היה והוא הוה והוא יהיה, מ"מ אין לו יחס אם הזמן, כי ההיה שלו לא עבר, וההוה שלא אינו רגע, והיהיה שלו אינו עתיד..."

ער גייט דארטן ווייטער באריכות, קוקט אריין ותמצא נחת.

איך גיי נישט אריין גיין אין די נושא וואס ער שריייבט דארט, כ'וועל נאר ארויסנעמען הנוגע לענינינו. צייט איז נישט קיין מציאות, פינטל. צייט איז נאר א תוצאה פון תנועה.
דאס מיינט. בעצם איז נישט דא קיין מציאות פון צייט. נאר די רגע וואס א דבר גשמי איז באשאפן געווארן, איז באשאפן געווארן נאך צוויי זאכן וואס גייען ביינעזאם מיט דבר גשמי, און דאס איז. מקום און זמן.
דבר רוחני איז נישט תופס, קיין מקום און אויך נישט קיין זמן. אבער די סעקונדע וואס די דבר גשמי איז געווארן א מציאות, איז געשעהן צוויי זאכן, איינס מקום, דהיינו די דבר גשמי פארנעמט א מקום אין ספעיס, ער איז דא, ער איז א יש. עממ יעצט איז טאקע דא, אבער א סעקונדע ארום גייט זיין דארט. ס'איז געווארן א מציאות פון עבר – א מינוט צוריק איז ער געווען דא, הוה – יעצט אבער געפונט ער זיך דא, עתיד – א מינוט ארום גייט ער זיין דארט. דאס מיינט אז ס'איז געווארן אזא מציאות פון צייט.

יעצט וועלן מיר צוריקגיין צו איינשטיין אין מסביר די מציאות וואס איינשטיין האט באמערקט. אי"ה די ראיות וועלן איבערלאזן פאר קומענדיגע שיעור
נאכדעם וואס מיר האבן שוין קלאר ארויס, וואס איז דאס מקום, און וואס איז דאס זמן. דהיינו בעצם זענען ביידע נישט קיין מציאות, אלעס איז נאר א תוצאה פון די בריאות פון דבר גשמי און תנועה.
האט איינשטיין געזעהן צוויי זאכן,

איינס אז מקום און זמן גייען ביינעזאם, ס'גייט האנט ביי האנט צוזאמען. דהיינו ביז היינט האט מען געוואוסט אז ס'איז דא אזא זאך וואו ספעיס – מקום, און ס'איז דא אזא זאך וואס טיים – זמן. איינשטיין האט גענומען די צוויי זאכן ספעיס און טיים, און צוזאמענגעשטעלט ספעיס-טיים, מהיום והלאה איז נאר דא איין מציאות וואס רופט זיך ספעיס-טיים. דאס איז נישט צוויי אפגעטיילטע זאכן. נאר דאס איז איין זאך.

אז די זאך וואס רופט זיך ספעיס טיים, לויפט אין א געוויסע ריכטונג, וואס רופט זיך פאראויס. אלעס לויפט פאראויס. די זייגער לויפט פאראויס, (כ'ווייס אז די ביסט יעצט געווארן גוט צומישט, אבער כ'וועל ערשט באלד צוריקקומען דערצו). יעצט אויב די קענסט לויפן אזוי שנעל וואו די צייט (ספעיס-טיים) לויפט, דאן שטייסטו אייביג ביי די זעלבע ספעיס-טיים. ס'איז ס'געשעהנט נישט ביי דיר קיין שום שינוי.

ספעיס-טיים, איר באדייט פארשטייען אונז נישט, אונז ווייסן נישט וואו שנעל זי לויפט, אבער אונז ווייסן אז זי לויפט. און דעריבער וועט פאר יעדן זיין אן אנדערע ספעיס-טיים, ווענדט זיך וואו שנעל ער לויפט. למשל איך רעדט אזוי "משה קום אהער" פאר איינעם וואס לויפט גאר שנעל אסאך אסאך שנעלער וואו די ספעיס-שאטל, וועט זיין צייט גיין שטייטער. דאס מיינט רעלאטיוו צו מיינע סעקונדעס, ווען ס'גייט פאר מיר דורך פינף סעקונדעס, איז אים נאר אדורך געגאנגען איין סעקונדע. נאכאמאל זאלסט נישט ווערן צומישט, צייט איז א תוצאה פון שנויים, איך האב געהאט שינויים פון פינף סעקונדעס דאס מיינט כ'בין עלטער געווארן מיט פינף סעקונדעס, אבער ער האט נאר געהאט שינויים פון איין סעקונדע. ער איז נאר עלטער געווארן מיט איין סעקונדע. יעצט לאמיר זאגן איך קען אים הערן רעדן. וואלטיך געהערט אזוי "מממממשששששההההה קקקקקווווווםםםםם אאאאאאההההההעעעעעררררר", איך וואלט עס געהערט פונקט פינף מאל שטייטער, וואו ווען איך הער פון מיין מויל, ווייל זיין צייט גייט שטייטער.

און ס'איז נישט נאר מיט די צייט, סאיז איז אויך מיט די מקום-ספעיס. דער פאוטאן, ווען ער קומט צו פליען מיט די ספיעד אף לייט. פון מיין קוק וווינקל איז געקומען צו פליען 4 מיליאן לייט-יארן, אבער פון זיין קוק ווינקל, איז ער בכלל נישט געפלויגן. ער איז אייביג געבליבן ביי די זעלבע ספעיס-טיים.

יעצט אויב ספעיס-טיים לויפט אין א געוויסע ריכטונג וואס רופט זיך פאראויס. לו יהא איך האב א סוויטש אין די הענט, וואס קען מאכן אז ספעיס-טיים זאל זיך אויסדרייען און אנהייבן גיין אין א פארקערטע ריכטונג. וואס גייט געשעהן. איר ווילט עכט וויסן? נעמט עני פילם, און מאכט עס ריקוועקס, וואס געשעהנט? צעבראכענע גלעזער ווערן צוריק גאנץ, מענטשן וואס זענען געשטארבן ווערן צוריק לעבעדיג, און אזוי ווייטער די מענטשן ווערן ווייטער צוריק אויס, וואו כאילו זיי זענען קיינמאל געבוירן. אבער וואו געזאגט דאס איז נישט קיין מציאות. אבער מעטעמעטעקלי אויב צייט גייט אין א געוויסע ריכטונג, טא, פארוואס זאל עס נישט קענען קיין אין א פארקערטע ריכטונג אויך?
--
איך גלייב אז ס'איז געשעהן צו אייך איינע פון די צוויי, אדער זענט איר געווארן מער צומישט אדער זענט איר געווארן קלארער. אבער נישט געדאג'ט כ'האף קומענדיגע וואך (אדער שפעטער) צו גיין ווייטער.
--
איך לייג עס יעצט ארויף אן איבערקוקן ווייל מיין צייט איז אויסגעלאפן. און קען באשטיין אז די עולם זאל שוין הנאה האבן. היינט מארגן אדער איבערמארגן וועלעך פאררעכטטן אויב כ'האב געמאכט א טעות.

קומענדיגע וועלעך פרובירן זיך צו באציען דירעקט צו די שאלות, הן וואס מען האט שוין געפרעגט און הן וואס מען גייט פרעגן

כל טוב

[נשמה]

דו שרייבסט


איינס אז מקום און זמן גייען ביינעזאם, ס'גייט האנט ביי האנט צוזאמען. דהיינו ביז היינט האט מען געוואוסט אז ס'איז דא אזא זאך וואו ספעיס – מקום, און ס'איז דא אזא זאך וואס טיים – זמן. איינשטיין האט גענומען די צוויי זאכן ספעיס און טיים, און צוזאמענגעשטעלט ספעיס-טיים, מהיום והלאה איז נאר דא איין מציאות וואס רופט זיך ספעיס-טיים. דאס איז נישט צוויי אפגעטיילטע זאכן. נאר דאס איז איין זאך.

איך זעה נישט פארוואס שינוי תנועה מיט ספעיס איז איין זאך. פארוואס? ווייל דע ספעיס דערפאר איז פארהאן שינוי תנועה מער אדער גארנישט, וואס האט עס א שייכות?

נישט יעדע דבר גשמי מוז האבן שינוי תנועה?

חוץ אז דו זאגסט אז יעדע דבר גשמי האט אטאמען, און דאס האט א תנועה, קודם דא באלד דארט. און א פאוטאן ווילסטו מיר זאגן האט נישט קיין שינוי תנועה ווייל ער לויפט אלעמאל דע זעלבע?

[חסידישער יוד]

זייט איך האב באגעגנט דאס פאלגנדע [אדער ענליכס] בספריו של הגר"מ שטרנבוך שליט"א שטרעב איך שטארק צו פארשטיין דעם ענין און איך האף אז ר' נישט וועט זיך צושטעלן צו אזעלכעאומוויסנדע ווי מיר..

דאס פאלגנדע איז פון ספר הלכות הגר"א ומנהגיו.

[רב טקסט]

קעפל געטוישט פון פארן אויף מי מנוחות צו שטורמישע כוואלעס, אזש עס לויפט אזוי שנעל אז צייט גייט כמעט נישט אריבער אויף איר, דעריבער זייט נישט (יד"נ) מוחל אויב כ'האב נישט (נד"נ) גענוג מעיין געווען אין אייער מייסטער ארבעט, אדער אויב כ'וועל רעדן זייער ווייניג, עס איז ביי מיר כמעט קיין צייט נישט פארהאן.
ולידידנו ר' אנעים אדער אנדערע וואס קענען זיך אויס - הערטזשע ביטע אויס ממיינט אייך אויך.

דאס אז צייט איז רעלאטיוו צו די זאכן וואס ווערן נפגע פון איר - איז זיך גרינג מקבל, ווייל מער ווי דעם זעה מיר דאך נישט, עס איז סך הכל די אפטייטש פון אונזערע פשוטע מוחות.
אבער לאמיר אנקוקן די גאנצע בריאה אינאיינעם, און באטראכטן די יחס זמן פון איין זאך צום צווייטן, דאס ברויך דאך אויך זיין א חלק פונעם גאנצן צייט-גאנג, נו ווי קומט עס אז א זאך וואס איז ארום געפלויגן און געהאט א קליינינקע צייט-אפשניט קומט אריין אין דעם זעלבן צייט-אפטיילונג ווי א קרקע עולם וואס האט זיך נישט גערירט די גאנצע צייט און דאדורך דורכגעגאנגען א גרויסן צייט-אפשניט.

איז אזוי כ'מיין באמת נישט צו פרעגן וויאזוי קומט עס אריין אין זיין זמן, נאר ארויסצוברענגען אז מען מוז נאך אלס מודה זיין צום פשוטן בליק אויפן צייט, אז עס איז פארהאן עפעס א געוויסע יחס וואס האלט די צוויי צוזאמען. (און אפילו בשעת'ן פליען אויב וועט זיך עפעס טוישן אין די פליעדיגע באטשנדטייל וועט עס טוישן זיין יחס צום דומם, אז ער איז יעצט אין זיין זעלבן צייט, אין א נייע סיטואציע, און דער נישט פליענדיגער קען אפילו וויסן דערפון). נו יעך ודעמי רופן צייט נישט די דורכגאנג אויף זאכן, נאר די יחס פון זאכן איינע צום צווייטן, און אין דעם איז אריינגערעכנט ווי פיל און ווי שנעל מוז א זאך זיך רוקן אז די צייט-אפשניט (לאמיר עס אנרופן אזוי) זאל ווערן מיט כך וכך קלענער ביי איהם, אין כך וכך צייט זעלבסט.

סיידן אויב מיר וועלן זאגן אז דאס וואס דער מתנועע (אדער - צו ר' אנעים - וואס זיין מקום ווערט נשתנה) קומט אן צו די זעלבע צייט ווי דער שוקט על שמריו איז ווייל דאס שינוי המקום אליין פירט איהם אריבער צו א ווייטערע צייט. - ווייס איך אבער נישט ר' נישט אויב דאס האסטו נישט געזאגט.

והשתא דאתית להכי זעהט מען טאקע נישט (יד"נ אדער אפשר טאקע נישט) די אומקראנטקייט פון פיזיקס און סייענס, ווייל דאס קעפל האט זיך שוין ווידער געטוישט. דעריבער גיי מיר צוריק צום מי מנוחות..

[זאכליך]

הרב נישט, ווען קומט די נעקסטע ארטיקל?

[נישט]

כבוד הרב נישט. ס'איז מיר א כבוד צו באקומען א דאנק פון אייך, פארדעם אליינס האט זיך עס געלוינט...

אזוי זוכענדיג אויף אייוועלט איבער איינשטיין און רעלאטיוויטי, האט איך זיך אנגעטראפן אין דיין אשכול איבער די אומקראנקייט פון סייענס. און ס'איז קלאר אז איר האט א פוינט, ס'איז אלעס געבויעט אויף טעאריעס.

אבער, די אויפטוען פון איינשטיין ודומה לו, זענען סאך קראנטער ווי די סטאטיסטיקיס פון די FDA וחברי', אין די צייט וואס די העלט סטאטיסטיקיס זענען ארויסגעשארט פון ארבעל, האבן די גרויסע סייענטיסטן גענישטערט און גערעכנט ביז זיי זענען צוגעקומען צו א טעאריע.

איך קוק עס אן ווי יעדע פון די באוויסטע סייענטיפישע טעאריקערס, גייען איין שטאפל נענטער צום אמת ווי זיין פארגייער. למשל איינשטיין וואלט קיינמאל נישט געקענט צוקומען צו זיין טעאריע פון רעלאטיוויטי ווען נישט ניוטען קומט אויף מיט זיינע פיזיקער געזעצן.

יישר כוח זאכליך
צו לייקענען די געוואלדיגע חכמה וואס איינשטיין האט אראפגעברענגט דארף מען זיין א... אווודאי זענען מיר געוואר אזאך זאכן דורך די חכמה. און מיר נוצן עס כסדר. נאר מיין נקודה איז אז 'רעלאטיוו צו די הויכע ספערן' 'די וועלט באשאפונג' און 'די אמת' איז די חכמה נאר נאך א הו"א נאך א טעאריע אבער נישט די אבסאלוט אמת.

יאך וועל אביסל אויסברייטערן.(דשאסט א משל) חכמי יון זעצן זיך זאם און מען ווערט געוואר א אינטערסאנטע זאך, אויב מען לאזט א זאך הענגען אין די לופט פאלט עס אראפ, מען נעמט ארויס פון דעם געוואלדיגע חכמה, קיינער זאל נישט לאזן די באנאנע שאלעכטס הענגן אין די לופט נאכן עסן ווייל ס'גייט אראפפאלן, און וועסט כאפן פון מאמי פארן נישט לייגן אין מוסט קאסטן. יעצט די חכמה איז באמת א חכמה, און מען זעהט עס טאקע אויף טריט און שריט. אבער.. ס'איז נישט 'די אמת'. ווייל נישט אלעס פאלט אראפ. פיין גיי מער אויפקומט מיט א נייע טעאריע פארוואס די זאכן געשעהן. אה, יעצט שטומען שוין מער זאכן, און נישט נאר שטומט מער זאכן, נאר מען איז אויך געוואר געווארן אז לויט דעם קען מען אויך טוהן דאס און דאס. טאקע א געוואלדיגע חכמה. אבער.. נאך אלס 'די אמת' ווייל נישט אלעס שטומט.

איינשטיינ'ס חכמה איז א אמת'ע חכמה, אבער נישט זיין 'די אמת'ע' סיבה ווי אזוי זאכן פונקציאנירן אין די הויכע ספערן. איינשטיין אליינס האט אויך פארשטאנען אז זיין טעאריע איז נאר רעלאטיוו צו וואס די שכל אנושי קען פארשטיין, וואס די שכל אנושי איז געבינדן צו די 5 הרגשים אדער צו די טעכנאלאגיע פון די צייט. אבער באמת קען זיין א וועלט מיט ידיעות וואס מיר וועלן קיינמאל נישט אפילו חלומ'ן, אלזא איז אוממעגליך פאר א מוגבל אנושי צוויסן דעם 'אמת'.

זאכליך, אויב די פארשטייסט וואס כ'מיין, איך זיך נאך אלץ א קעפל וואס שטומט, (די יעצטיגע איז פארפיריש און ברענגט נאך אלס לטעות בדברינו) עני העלפ?

הרב נישט, ווען קומט די נעקסטע ארטיקל?

הלוואי, רחיים בצווארו ויעסוק בתורה?

[זאכליך]

איך פארשטיי פונקטליך וואס איר מיינט, און דאס אויך געווען מיין מיינונג.

מיין נקודה וואס כ'האב געוואלט ארויסברענגען איז, אז למשל ווען איינשטיין איז אויפגעקומען מיט א נייע טעאריע איז ניוטאן נישט געווארן חוזק, נאר איינשטיין האט פארבעסערט דאס וואס ניוטאן האט מחדש געווען.

די ווארט איז סייענס איז קראנט (פארשטייט זיך נישט יעדע סייענטיסט), אבער ס'איז גאר גאר ווייט פונעם אמת. יעדע פון זיי ברענגט די ידיעות א משהו נענטער צום אמת, און ווי מער מ'ווייסט אלס מער זעהט מען ווי סאך מען ווייסט נישט.

דיין קעפל דארף זיין עפעס אזוי "די ווייטקייט פון סייענס ביזן אמת".

[זאכליך]

זאכליך, זייער שיין!
__

אגב, אז מען האט דערמאנט איינשטיין, עס האט מיר אלעמאל געווינדערט פארוואס זיין אויפדעקונג ווערט נאכאלץ אנגערופן בלשון "טעאריע" אויב האט מען עס שוין איבערגעוויזן עטליכע מאל אלץ א פאקט דאן פארוואס עס אנרופן "טעאריע"

אפשר איז עס פשוט פארבליבן מיטן ארגינעלן נאמען מיט וואס ער האט עס גערופן... וצ"ע...

ס'איז אן אינטערעסאנטע דיוק, כ'האב קיינמאל נישט געטראכט דערפון. אבער אזוי שרייבענדיג די פריערדיגע תגובה איז מיר בייגעפאלן אזוי.

איינשטיין'ס טעאריע האט גענומען זאכן וואס זענען געווען גאנץ פשוט און עס געמאכט מורא'דיג קאמפליצירט אלעס כדי צו פארענטפערן אפאר קשיות וואס די אלטע טעאריעס האבן געהאט.

און ער האט אליינס געזאגט אז ער פארשטייט נישט פונקטליך זיינע טעאריעס און אויך אז זיינע טעאריעס האבן נאך זאכן וואס שטומען נישט.

קומט אויס אז ער איז געווען די ערשטע (?) סייענטיסט מודה צו זיין אז סייענס איז נישט פערפעקט, נאר ס'איז נאך א קליינע טריט נענטער צום אמת, און אז אפילו מיט זיינע קאמפליצירטע טעאריעס איז נאך דא א לאנגע וועג צו גיין.

ממילא פאסט אז ס'זאל בלייבן מיטן נאמען טעאריע, ווייל לפי רוב חכמתו האט ער פארשטאנען אז די אמת איז אסאך טיפער.

# בדרך אפשר

[נישט]

יישר כוח זאכליך, זייער קלאר, שוין געבעטן אחראים צו אפדעיטן ס'קעפעלע.

@יש ברירה, האסט שוין אמאל געלערנט די גמרא פרעגט א קשיא, און די גמרא ענטפערט א תירוץ, און פון די תירוץ וועט ארויסקומען א געוויסע הלכה. נאכדעם זאגט איכא דאמרי אז די מעשה גייט אנדערש. קודם האט די גמרא געזאגט די הלכה, און דערנאך האט די גמרא זיך געכאפט אז לויט די הלכה וועט ווערן פארענטפערט די קשיא. פרעגן די מפרשים וואס איז חילוק צווישן די חילוק צוווישן די צוויי איכא דאמרי'ס? איז פשוט, לויט די ערשטע מהלך, טאקע זייער א שיינע תירוץ, אבער א תירוץ אויף א קשיא ווערט נישט קיין פאקט, ווייל די ווייסט נישט אויב מארגן וועט די בייפאלן אן אנדערע תירוץ וואס וועט אויפווייזן אינגאנצן אנדערש. לויט צווייטע איכא דאמרי איז די הלכה א 'פאקט' און בדרך אגב האט מען שוין אויך א תירוץ.

יעצט צוריק צו איינשטיין האט נישט געזאגט קיין 'פאקט', איינשטיין האט געהאט קשיות און געענטפערט א טעאריע, און די טעאריע איז געווארן איבערגעוויזן מערערע מאל, דאס מיינט ס'איז געווארן איבערצייגט מערערע מאל אז געוויסע זאכן וואס געשעהן אין ספעיס אדער דא, קענען נאר שטומען מיט איינשטיינ'ס תירוץ. זיין תירוץ האט נאך אלץ פירכות וואס ער אליין פרעגט. אבער ביזדערווייל איז עס איבערגעוויזן אז דאס איז די בעסטע תירוץ (טעאריע בלע"ז).

[ארגינעלע יוד]

בין איך דער איינציגסטער וואס וואלט זייער געוואלט אז הרב נישט זאל צוריק אנהייבן זיינע שיעורים?

[פייערקרעקערס]

בין איך דער איינציגסטער וואס וואלט זייער געוואלט אז הרב נישט זאל צוריק אנהייבן זיינע שיעורים?

גם אני מצטרף לקשיתך

[איינס]

וגם אני

[היימישער הייקער]

וואוו!, שכח פארן ארויפברענגען דעם אשכול. גיימער דאס דורכליינען מיט יישוב הדעת. @נישט, דו ביזט עפעס נישט פשוט!

[zugurnish]

אזא בילד פון איינשטיין באקאנט?

[אהרן הלוי]

נייס!
#שר"י

[איינס]

נייס!

#שר"י

[זכרונות]

אזא בילד פון איינשטיין באקאנט?

viewtopic.php?p=1973862#p1973862

[א ליכטיגע איד]

יעצט זיך אנגעשטויסען אין די אשכול. איך האלט נאך די ערשטע שיעור איך קען נאר זאגן איין זאך
Beautiful!!! א ריזיגן שכוח זייער שיין מסביר אויף א קלארע שפראך.
די איינציגסטע קריטיק וואס איך קען זאגן איז אז עס איז נישט דא די שיעורים גענוג אפט (וואס אמתדיג נעמענדיג אין חשבון וויפיל כח אזא שיעור קאסט איז עס נישט קיין ווינדער)

[א ליכטיגע איד]

Please more

[איל_משולש]

Wow. ארויף.

[וועלטניק]

Wow. ארויף.

לגבי?

[איל_משולש]

Wow. ארויף.

לגבי?

בעיקר די ערשטע תגובה אינעם אשכול. זייער אינפארמאטיוו. (הגם איך פערזענליך האב נישט ארויסגענומען צופיל חידושים, איז עס אבער זייער אינפארמאטיוו פאר ווער ס'ווייסט נישט אזויפיל.)

[Mezofzef]

וואס האט די קעפל א שייכות צו די ערשטע תגובה?