טעארעטישע פאקטן האט געשריבן:כ׳בין א שטיק צײט צוריק ארײן אין א ספרים סטאר קױפן א ספר פון מו״ר ר׳ אביגדור מיללער זצ״ל, זאגט מיר דער בעל הבית אז אלע ר׳ אביגדור׳ס זאכן זענען ׳בעסט סעללערס׳ לאמיר ארײנטראכטן, ס׳דא א איד װאס לעבט שױן נישט 20 יאר, און זײנע דרשות און שמועסן װערן נאך געהערט־געלײנט דורך צענדליגער טױזנטער אידן פון אלע שיכטן אין קרײזן, דאס איז די גרעסטע באװײז אז א גרױסער חלק פון די חלל װאס פעלט הײנט (כ׳זאג נישט די אײנציגסטע זאך) איז ידיעות אין יסודות אין אידישקײט פון די סארט װאס ר׳ אביגדור רעדט, ממילא א גוטע געדאנק װאלט זיכער געװען צו פארשפרײטן תורת אביגדור און זײנע אנדערע ספרים אין די ישיבות, כ׳גלײב אז אסאך בחורים װאלטן זיך מחי׳ געװען דערמיט, (כ׳מײן אז ער שרײבט דאס אין זײן צװאה,) מ׳קען נאך אסאך מאריך זײן איבער די נושא, ועוד חזון למועד.
געדענק איך ווי מורי ורבי ר' לייבוש טייטלבוים האט אמאל געזאגט ביי זיין ויואל משה שיעור (ביי נאכטמאל אין כוונת התפלה) איך גיי נישט יעצט כשרן ר' אביגדור מיללער אבער איך וועל נאכזאגן א ווארט
ר' אביגדור מיללער דארף א הכשר?
מאדנע.
וואס פארשטייסטו...
זײט ביטע מסביר פאר די װאס פארשטײען נישט
נשמת איז סארקאסטיש.
עס איז מיר בעסער צו זיין אן אנעדיוקעטעד חכם ווי איידער אן עדיוקעטעד טיפש
טעארעטישע פאקטן האט געשריבן:כ׳בין א שטיק צײט צוריק ארײן אין א ספרים סטאר קױפן א ספר פון מו״ר ר׳ אביגדור מיללער זצ״ל, זאגט מיר דער בעל הבית אז אלע ר׳ אביגדור׳ס זאכן זענען ׳בעסט סעללערס׳ לאמיר ארײנטראכטן, ס׳דא א איד װאס לעבט שױן נישט 20 יאר, און זײנע דרשות און שמועסן װערן נאך געהערט־געלײנט דורך צענדליגער טױזנטער אידן פון אלע שיכטן אין קרײזן, דאס איז די גרעסטע באװײז אז א גרױסער חלק פון די חלל װאס פעלט הײנט (כ׳זאג נישט די אײנציגסטע זאך) איז ידיעות אין יסודות אין אידישקײט פון די סארט װאס ר׳ אביגדור רעדט, ממילא א גוטע געדאנק װאלט זיכער געװען צו פארשפרײטן תורת אביגדור און זײנע אנדערע ספרים אין די ישיבות, כ׳גלײב אז אסאך בחורים װאלטן זיך מחי׳ געװען דערמיט, (כ׳מײן אז ער שרײבט דאס אין זײן צװאה,) מ׳קען נאך אסאך מאריך זײן איבער די נושא, ועוד חזון למועד.
געדענק איך ווי מורי ורבי ר' לייבוש טייטלבוים האט אמאל געזאגט ביי זיין ויואל משה שיעור (ביי נאכטמאל אין כוונת התפלה) איך גיי נישט יעצט כשרן ר' אביגדור מיללער אבער איך וועל נאכזאגן א ווארט
ר' אביגדור מיללער דארף א הכשר?
מאדנע.
דו קענסט דעם איד וואס האט עס געזאגט? כמעט זיכער אז נישט...
לכאורה האט געשריבן: פארוואס שרייבט מען תגובות אן זיך פארשטענדיגן מיטן מוח?
טעארעטישע פאקטן האט געשריבן:כ׳בין א שטיק צײט צוריק ארײן אין א ספרים סטאר קױפן א ספר פון מו״ר ר׳ אביגדור מיללער זצ״ל, זאגט מיר דער בעל הבית אז אלע ר׳ אביגדור׳ס זאכן זענען ׳בעסט סעללערס׳ לאמיר ארײנטראכטן, ס׳דא א איד װאס לעבט שױן נישט 20 יאר, און זײנע דרשות און שמועסן װערן נאך געהערט־געלײנט דורך צענדליגער טױזנטער אידן פון אלע שיכטן אין קרײזן, דאס איז די גרעסטע באװײז אז א גרױסער חלק פון די חלל װאס פעלט הײנט (כ׳זאג נישט די אײנציגסטע זאך) איז ידיעות אין יסודות אין אידישקײט פון די סארט װאס ר׳ אביגדור רעדט, ממילא א גוטע געדאנק װאלט זיכער געװען צו פארשפרײטן תורת אביגדור און זײנע אנדערע ספרים אין די ישיבות, כ׳גלײב אז אסאך בחורים װאלטן זיך מחי׳ געװען דערמיט, (כ׳מײן אז ער שרײבט דאס אין זײן צװאה,) מ׳קען נאך אסאך מאריך זײן איבער די נושא, ועוד חזון למועד.
געדענק איך ווי מורי ורבי ר' לייבוש טייטלבוים האט אמאל געזאגט ביי זיין ויואל משה שיעור (ביי נאכטמאל אין כוונת התפלה) איך גיי נישט יעצט כשרן ר' אביגדור מיללער אבער איך וועל נאכזאגן א ווארט
ר' אביגדור מיללער דארף א הכשר?
מאדנע.
דו קענסט דעם איד וואס האט עס געזאגט? כמעט זיכער אז נישט...
טעארעטישע פאקטן האט געשריבן:כ׳בין א שטיק צײט צוריק ארײן אין א ספרים סטאר קױפן א ספר פון מו״ר ר׳ אביגדור מיללער זצ״ל, זאגט מיר דער בעל הבית אז אלע ר׳ אביגדור׳ס זאכן זענען ׳בעסט סעללערס׳ לאמיר ארײנטראכטן, ס׳דא א איד װאס לעבט שױן נישט 20 יאר, און זײנע דרשות און שמועסן װערן נאך געהערט־געלײנט דורך צענדליגער טױזנטער אידן פון אלע שיכטן אין קרײזן, דאס איז די גרעסטע באװײז אז א גרױסער חלק פון די חלל װאס פעלט הײנט (כ׳זאג נישט די אײנציגסטע זאך) איז ידיעות אין יסודות אין אידישקײט פון די סארט װאס ר׳ אביגדור רעדט, ממילא א גוטע געדאנק װאלט זיכער געװען צו פארשפרײטן תורת אביגדור און זײנע אנדערע ספרים אין די ישיבות, כ׳גלײב אז אסאך בחורים װאלטן זיך מחי׳ געװען דערמיט, (כ׳מײן אז ער שרײבט דאס אין זײן צװאה,) מ׳קען נאך אסאך מאריך זײן איבער די נושא, ועוד חזון למועד.
געדענק איך ווי מורי ורבי ר' לייבוש טייטלבוים האט אמאל געזאגט ביי זיין ויואל משה שיעור (ביי נאכטמאל אין כוונת התפלה) איך גיי נישט יעצט כשרן ר' אביגדור מיללער אבער איך וועל נאכזאגן א ווארט
ר' אביגדור מיללער דארף א הכשר?
מאדנע.
דו קענסט דעם איד וואס האט עס געזאגט? כמעט זיכער אז נישט...
ר' לייביש זז''ג האט 2-3 וואכן צוריק ביי א דרשה און ישיבה פון אפאר יסודות און נקידות אויך באררירט אז היימישע אידען פון היימישע שטיבער מיט ריינע מסורה ליינען און הערן זיינע זאכן וואס איז געזאגט געווארן פאר דרייפערטל אידען (איך רעדט נישט פון די ענגלישע וואס דאס איז דאך אסור פונעם חת''ס [נניח אז פאר אזאנא אידען וואס פארשטייען נישט אנדערש איז דא א היתר, אבער וויליאמסבורגע אידען?!] )
שטייט (זוה''ק שמות) אַּז די בריונים פון אידן וועלן גיין מיט גוג ומגוג'ן אינאיינעם, לוחם זיין מיט'ן מלך המשיח, דאָס איז דעס מיליטער! די זענען אויסגעשולט געוואָרן, די וועלן גיין קעגן מלך המשיח לוחם זיין!
טעארעטישע פאקטן האט געשריבן:כ׳בין א שטיק צײט צוריק ארײן אין א ספרים סטאר קױפן א ספר פון מו״ר ר׳ אביגדור מיללער זצ״ל, זאגט מיר דער בעל הבית אז אלע ר׳ אביגדור׳ס זאכן זענען ׳בעסט סעללערס׳ לאמיר ארײנטראכטן, ס׳דא א איד װאס לעבט שױן נישט 20 יאר, און זײנע דרשות און שמועסן װערן נאך געהערט־געלײנט דורך צענדליגער טױזנטער אידן פון אלע שיכטן אין קרײזן, דאס איז די גרעסטע באװײז אז א גרױסער חלק פון די חלל װאס פעלט הײנט (כ׳זאג נישט די אײנציגסטע זאך) איז ידיעות אין יסודות אין אידישקײט פון די סארט װאס ר׳ אביגדור רעדט, ממילא א גוטע געדאנק װאלט זיכער געװען צו פארשפרײטן תורת אביגדור און זײנע אנדערע ספרים אין די ישיבות, כ׳גלײב אז אסאך בחורים װאלטן זיך מחי׳ געװען דערמיט, (כ׳מײן אז ער שרײבט דאס אין זײן צװאה,) מ׳קען נאך אסאך מאריך זײן איבער די נושא, ועוד חזון למועד.
געדענק איך ווי מורי ורבי ר' לייבוש טייטלבוים האט אמאל געזאגט ביי זיין ויואל משה שיעור (ביי נאכטמאל אין כוונת התפלה) איך גיי נישט יעצט כשרן ר' אביגדור מיללער אבער איך וועל נאכזאגן א ווארט
ר' אביגדור מיללער דארף א הכשר?
מאדנע.
דו קענסט דעם איד וואס האט עס געזאגט? כמעט זיכער אז נישט...
ר' לייביש זז''ג האט 2-3 וואכן צוריק ביי א דרשה און ישיבה פון אפאר יסודות און נקידות אויך באררירט אז היימישע אידען פון היימישע שטיבער מיט ריינע מסורה ליינען און הערן זיינע זאכן וואס איז געזאגט געווארן פאר דרייפערטל אידען (איך רעדט נישט פון די ענגלישע וואס דאס איז דאך אסור פונעם חת''ס [נניח אז פאר אזאנא אידען וואס פארשטייען נישט אנדערש איז דא א היתר, אבער וויליאמסבורגע אידען?!] )
טעארעטישע פאקטן האט געשריבן:כ׳בין א שטיק צײט צוריק ארײן אין א ספרים סטאר קױפן א ספר פון מו״ר ר׳ אביגדור מיללער זצ״ל, זאגט מיר דער בעל הבית אז אלע ר׳ אביגדור׳ס זאכן זענען ׳בעסט סעללערס׳ לאמיר ארײנטראכטן, ס׳דא א איד װאס לעבט שױן נישט 20 יאר, און זײנע דרשות און שמועסן װערן נאך געהערט־געלײנט דורך צענדליגער טױזנטער אידן פון אלע שיכטן אין קרײזן, דאס איז די גרעסטע באװײז אז א גרױסער חלק פון די חלל װאס פעלט הײנט (כ׳זאג נישט די אײנציגסטע זאך) איז ידיעות אין יסודות אין אידישקײט פון די סארט װאס ר׳ אביגדור רעדט, ממילא א גוטע געדאנק װאלט זיכער געװען צו פארשפרײטן תורת אביגדור און זײנע אנדערע ספרים אין די ישיבות, כ׳גלײב אז אסאך בחורים װאלטן זיך מחי׳ געװען דערמיט, (כ׳מײן אז ער שרײבט דאס אין זײן צװאה,) מ׳קען נאך אסאך מאריך זײן איבער די נושא, ועוד חזון למועד.
געדענק איך ווי מורי ורבי ר' לייבוש טייטלבוים האט אמאל געזאגט ביי זיין ויואל משה שיעור (ביי נאכטמאל אין כוונת התפלה) איך גיי נישט יעצט כשרן ר' אביגדור מיללער אבער איך וועל נאכזאגן א ווארט
ר' אביגדור מיללער דארף א הכשר?
מאדנע.
דו קענסט דעם איד וואס האט עס געזאגט? כמעט זיכער אז נישט...
ר' לייביש זז''ג האט 2-3 וואכן צוריק ביי א דרשה און ישיבה פון אפאר יסודות און נקידות אויך באררירט אז היימישע אידען פון היימישע שטיבער מיט ריינע מסורה ליינען און הערן זיינע זאכן וואס איז געזאגט געווארן פאר דרייפערטל אידען (איך רעדט נישט פון די ענגלישע וואס דאס איז דאך אסור פונעם חת''ס [נניח אז פאר אזאנא אידען וואס פארשטייען נישט אנדערש איז דא א היתר, אבער וויליאמסבורגע אידען?!] )
איך פארשטיי נישט, די רמב"ם און די חובות הלבבות און נאך פילע גדו"י בזמן הראשונים האבען געשריבען ספרים אויף די אלגעמיינע שפראכען, פארוואס האבען זיי נישט חושש געווען אויף דער ירושלמי, און מדרש פון שלא שינו את לשונם?
פנימחדשות האט געשריבן:איך פארשטיי נישט, די רמב"ם און די חובות הלבבות און נאך פילע גדו"י בזמן הראשונים האבען געשריבען ספרים אויף די אלגעמיינע שפראכען, פארוואס האבען זיי נישט חושש געווען אויף דער ירושלמי, און מדרש פון שלא שינו את לשונם?
די ענטפערט דערויף קענט איר נאכקוקן אין די תשובה ספרים וואס רעדן דערוועגן.
פנימחדשות האט געשריבן:איך פארשטיי נישט, די רמב"ם און די חובות הלבבות און נאך פילע גדו"י בזמן הראשונים האבען געשריבען ספרים אויף די אלגעמיינע שפראכען, פארוואס האבען זיי נישט חושש געווען אויף דער ירושלמי, און מדרש פון שלא שינו את לשונם?
די ענטפערט דערויף קענט איר נאכקוקן אין די תשובה ספרים וואס רעדן דערוועגן.
ס'איז בכלל נישט פשוט אז ס'איז אן איסור פון חז"ל. אין בבלי שטייט קלאר אז נישט. על כל פנים ס'איז א לאנגער דיון, אבער דער חתם סופר ותלמידיו האבן געהאלטן אז מ'טאר נישט -- אלס זיך דערווייטערן פון די גוים זיכער, און מעגליך אויך אלס דעם ירושלמי.
אידן האבן אלץ גערעדט די אלגעמיינע לאנדשפראך, אבער פארהאן וואס שרייבן אז מ'פלעגט בכוונה רעדן אביסל אנדערש. מיר רעדן אידיש ווייל אונזערע אור-עלטערן האבן געוואוינט אין דייטשלאנד, נאר ארויסוואנדערנדיג שפעטער קיין מזרח, איז אידיש געווארן א זעלבסטשטענדיגע שפראך. באמת לויט דעם רעדן די לעיקוואדער בכלל נישט קיין ענגליש; זייער שפראך איז נאך אזוי ווייט פון ענגליש ווי דעם חתם סופר'ס פון דייטש און רש"י'ס פון פראנצויזיש.
פנימחדשות האט געשריבן:איך פארשטיי נישט, די רמב"ם און די חובות הלבבות און נאך פילע גדו"י בזמן הראשונים האבען געשריבען ספרים אויף די אלגעמיינע שפראכען, פארוואס האבען זיי נישט חושש געווען אויף דער ירושלמי, און מדרש פון שלא שינו את לשונם?
די ענטפערט דערויף קענט איר נאכקוקן אין די תשובה ספרים וואס רעדן דערוועגן.
נו וואס שרייבן זיי?
עס קען זיך מיר אפשר דאכטן אז איך האב קיין שום 'פראבלעם'. אבער דער אמת איז, אז מיינע 'פראבלעמען' זענען אזוי גרויס, אז איך בין שוין פשוט 'מיואש' צו האבן א 'פראבלעם' מיט זיי.
פנימחדשות האט געשריבן:איך פארשטיי נישט, די רמב"ם און די חובות הלבבות און נאך פילע גדו"י בזמן הראשונים האבען געשריבען ספרים אויף די אלגעמיינע שפראכען, פארוואס האבען זיי נישט חושש געווען אויף דער ירושלמי, און מדרש פון שלא שינו את לשונם?
די ענטפערט דערויף קענט איר נאכקוקן אין די תשובה ספרים וואס רעדן דערוועגן.
ס'איז בכלל נישט פשוט אז ס'איז אן איסור פון חז"ל. אין בבלי שטייט קלאר אז נישט. על כל פנים ס'איז א לאנגער דיון, אבער דער חתם סופר ותלמידיו האבן געהאלטן אז מ'טאר נישט -- אלס זיך דערווייטערן פון די גוים זיכער, און מעגליך אויך אלס דעם ירושלמי.
אידן האבן אלץ גערעדט די אלגעמיינע לאנדשפראך, אבער פארהאן וואס שרייבן אז מ'פלעגט בכוונה רעדן אביסל אנדערש. מיר רעדן אידיש ווייל אונזערע אור-עלטערן האבן געוואוינט אין דייטשלאנד, נאר ארויסוואנדערנדיג שפעטער קיין מזרח, איז אידיש געווארן א זעלבסטשטענדיגע שפראך. באמת לויט דעם רעדן די לעיקוואדער בכלל נישט קיין ענגליש; זייער שפראך איז נאך אזוי ווייט פון ענגליש ווי דעם חתם סופר'ס פון דייטש און רש"י'ס פון פראנצויזיש.
די אשכול איז נישט איבער דעם, דער ערשטער האט כנראה גארנישט געוויסט איבערדעם האב איך אים געזאגט די סיבה, און מעורר געווען אז באמת ווייסט ער אויך ווי שטארק דאס איז מכח דעם מדרש. דער אנדערער און די ווילן אריינגיין אין א שמועס דערוועגן קומט עס נישט דא, און מען קען נאכקוקן די פולע ספרים וואס רעדן דערפון.
בכל אופן, מעגליך אלץ דעם ירושלמי? ער שרייבט דאך עס קלאר, און ער שטעלט עס צוזאם אלץ היינו הך אלץ חוקת הגוי [ובאמת כ"ה בסמ"ג]. ובנוגע משבש זיין די לשון העמים, שרייבט ער אויך דלדעתו עשו זאת הקדמונים מפני גזירת י"ח דבר.