ליקוטים וענינים על פרשת משפטים

חידושים ופלפולים בפרד"ס התורה

די אחראים: אחראי,גבאי ביהמד

אוועטאר
ערנסטער
שר חמש מאות
תגובות: 583
זיך איינגעשריבן אום: דינסטאג יאנואר 30, 2007 11:23 am
לאקאציע: פון יעהופעץ

ליקוטים וענינים על פרשת משפטים

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך ערנסטער »

דרך אגב,ס'איז דא א ווארט פון בעל שם טוב אויפן פסוק "כלהי-תהראאזה חגמויר שעינחאגךט, ריבוץ תלחחחת מחשלעטאוי, ואחטדחלאתלט, מועגזיב לוי--עטזיב תלחעגזיב, עהמלוי".
"כי תראה חמור" - אז דו וועסט זיך איינקוקן אין דיין חומר (קערפערליכקייט) וועסטו זען אז "שונאך" - ער איז דיין שונא, ווייל אין אנהייב עבודה און ביים אנהייב פון לעבן זיינען גוף און נשמה שונאים איינער דעם צווייטן;
"רובץ תחת משאו" - משא מיינט דער עול תורה ומצוות. נישט קוקנדיק אז דאס איז משאו, זיין משא, וואס דערפאר האט מען געגבן מצוות צו נשמות בגופים דווקא, ווייל די כוונה איז צוליב אויסלייטערן דעם גוף - פונדעסטוועגן איז דאס פאר אים א משא, וואס ער וויל דאס נישט, ממילא איז ער "רובץ תחת משאו".
"וחדלת מעזוב לו" - קענסט דאך מיינען אז וויבאלד דער גוף איז "רובץ תחת משאו" וועסט זיך פארנעמן מיט אזא עבודה וואס געהערט צו דער נשמה, און דעם גוף וועסט פשוט צעברעכן דורך תעניתים וסיגופים - זאגט מען: "עזוב תעזוב עמו", דארפסט נישט צעברעכן דעם גוף נאר העלפן אים און מאכן אים פאר עובד ה', ווייל מ'דארף מברר זיין דעם גוף.
די וואָר הענגט אויף א האָר
אוועטאר
יגרסהדותא
מ. ראש הקהל
תגובות: 3687
זיך איינגעשריבן אום: מאנטאג יולי 03, 2006 10:14 am
לאקאציע: קאר וואש

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך יגרסהדותא »

פרשת משפטים תשס"ח

א הערליכן שטיקל אוה"ח הק' די וואך, לייגט צו קאפ:

ונראה לפרש הכתוב לפי מה שאמרה התורה (במדבר לה, כד-כה) 'ושפטו העדה וגו'... והצילו וגו'', ואמרו ז"ל (סנהדרין ב) 'עדה שופטת ועדה מצלת, אבל אם פתחו כולם לחובה פטור' (שם יז). ובא הכתוב כאן להסיר שני מכשולין, אשר יכשל בהם חכם מאמצעות דין זה;

הא', בהגיע משפט כזה - ס'וועט זיין א די"ת פון דיני נפשות - ויראה חכם אחד מהשופטים שכל חבריו פתחו לחובה, והוא חושב בדעתו כי הוא זכאי, ויתחכם לומר - ער וועט זיך מאכן אזא חשבון - אם אומר זכאי הנה הוא יצא חייב, כי יש שם עדה שופטת ועדה מצלת, ונמצאו דבריו עושים היפך דעתי, לזה אתחכם ואומר חייב, שבזה תהיה סברתי מתקיימת, שיצא זכאי מטעם פתחו כולם וכו', וגם אהיה מקיים המוסר, לבטל דעתי לפני דעת המרובין שאומרים חייב, ואומר חייב עמהם!! לכאורה א געלונגענע איידיע!! ווי דארט דארט חכמה...

לזה בא הכתוב וצוה על זה בדיוק ל"בל עשותו", ואמר: "לא תהיה אחרי רבים לרעות", פירוש כשתהיה סובר סברא אחת, שבאומרך דעתך יצא זה הנידון חייב בדינו, וכגון שכולם אמרו חייב ואתה חושב זכאי, לא תתחכם להיות אחרי רבים שאומרים חייב, והוא אומרו "לרעות", ותאמר אתה כדעתם חייב, היפך מה שנראה לך כדי שיצא זכאי כדעתך - טוה נישט אזוי. אלא אמור דעתך כפי מה שידעת במשפטי התורה, ואין לך להתחכם על המשפט, כי ה' הוא האלהים, והוא שאמרו פתחו כולם לחובה זכאי, לא אמר ה' שיזכה זה, אלא אם לך יראה חייב, ולא שיראה לך זכאי שאז חייב הוא כמשפט האלהים.

עוד יש מכשול שני במשפט זה, באופן אחר, והוא: אם יראה בעיני חכם שהוא חייב ככל הדיינים שאמרו חייב, ורואה - דער דיין זעהט - שאם יאמר חייב הנה הוא יוצא זכאי, היפך דבריו שאומר חייב, לזה יתחכם לומר זכאי, כדי שיוטה המשפט אחרי רבים שאומרים חייב, ויצא חייב כפי סברתו!! ממש געוואלדיג. ויש בזה גם כן כפיית ראש בגמר המשפט לנטות אחרי רבים. לזה אמר - וועגן דעם זאגט אונז די תוה"ק -"ולא תענה על ריב" וגו', פירוש לא תענה מענה על ריב, לנטות אחרי רבים, פירוש שתהיה כוונתך במענך, כדי שיהיה כמשפט יחיד ורבים, וזה יגיד שאם יגלה דעתו כמות שהיא, אין כאן הטייה אחרי רבים, אלא כולם בדעת אחת.

וביאר הכתוב טעם הקפדתו על הדבר, ואמר 'להטות', פירוש כשתהיה כוונתך להטות ממה שבדעתך בעיון משפט התורה שהוא חייב, ואתה מטה לומר זכאי כדי שיצא חייב, לנטות אחרי רבים, ויצא חייב, אלא אמור דעתך, הגם שיצא זכאי היפך דעתך, ה' זכהו, וטעם משפט זה לצד כי ה' יושב במסיבת הדיינים, והוא ישפוט בפיהם, וכשיראה משפט מרומה ואין בו מציאות לזכות הזכאי, יתחכם לפתוח כולן לחובה, וצוה שיצא זכאי בזה.

א מוראדיגע שיינע כאפ.
אוועטאר
אנדי פעטיט
שר שבעת אלפים
תגובות: 7175
זיך איינגעשריבן אום: זונטאג סעפטעמבער 02, 2007 11:20 am
לאקאציע: אין די גלייזן

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך אנדי פעטיט »

זייער שיין, א גרויסער יישר כח.
הייב אויף דיינע הענטעלעך צום טאטע אין הימל!
גבאי ביהמד
שר חמש מאות
תגובות: 689
זיך איינגעשריבן אום: זונטאג יאנואר 11, 2009 2:33 pm

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך גבאי ביהמד »

...
אוועטאר
יודל מענדלזאהן
שר שלשת אלפים
תגובות: 3111
זיך איינגעשריבן אום: זונטאג נאוועמבער 09, 2008 4:19 pm
לאקאציע: ואנה מפניך אברח?

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך יודל מענדלזאהן »

וְאֵלֶּה הַמִּשְׁפָּטִים אֲשֶׁר תָּשִׂים לִפְנֵיהֶם: (כא, א)

דער וואס פאלגט אויס די משפטים אזוי ווי די תורה הייסט, קויפט זיך איין א מליץ יושר. דאס מיינט דער 'אשר תשים לפניהם' ממליץ טוב צו זיין אויף זיי, אויף די וועלכע פאלגן די תורה.

אלשיך הק'

--

פירש"י – ואלה מוסיף על הראשונים מה הראשונים מסיני אף אלו מסיני.

כדי מענטשען זאלן נישט קלערן אז וויבאלד די משפטים זענען דאך שכל'דיג, איז עס נישט קיין ג-טליכע מצוות, נאר עס שטאמט פון מענטשען. דערפאר איז די תורה מעיד אז עס איז אויך מסיני, פונקט ווי די אנדערע מצוות וועלכע זענען חוקים און מען דארף עס מקיים זיין ווייל אזוי האט הקב"ה באפוילן, און נישט ווייל אזוי איז דער שכל מחייב.

חידושי הרי"ם

--

וְאֵלֶּה הַמִּשְׁפָּטִים - אינון סדורין דגלגולא

דודי החסיד מו"ה קלונימוס זאב ז"ל .. דער פעטער איז געווען א גביר א לענגערע צייט, א חסיד מפורסם אין צאנז, אבער שפעטער איז ליידער נהפך עליו הגלגל, דער ראד האט זיך א דריי געטוהן און ער איז געווארן א גרויסער ארימאן, דערנאך איז זיין בן יחיד רח"ל אוועק. האט דער פעטער געזאגט אז ער וועט פאר'ן אויף שבת שקלים קיין שינאווא און זיך מתנצל זיין פאר'ן הייליגן שינאווער רב, ווייל ער שפירט נישט ביי זיך אז ער זאל זיין אזא חוטא ער זאל זיך האבן פארדינט אזעלכע שרעקליכע צרות.

וכאשר בא, ווען דער פעטער איז געקומען צום אויפנאמ'ס צימער פונעם הייליגען שינאווער רב, האט ער אים מקבל פנים געווען בזה"ל: ברוך הבא ר' קלמן, שלום עליכם. עס שטייט אין די וואכעדיגע סדרא, ואלה המשפטים אשר תשים לפניהם, שטייט דערויף אין זוה"ק: פתח רבי שמעון.. אינון סדורין דגלגולא דינין דנשמתי דאתדנו כל חד וחד לקבל עונשיה... האט דער פעטער געענטפערט: ווען דער רבי שמיעסט מיט מיר פון גלגולים, האב איך שוין גאר קיין קשיא צו פרעגן.

מראה אש דף צ"ד

--

פירש"י: אשר תשים לפניהם - אמר לו הקב"ה למשה לא תעלה על דעתך לומר אשנה להם הפרק וההלכה ב' או ג' פעמים עד שתהא סדורה בפיהם כמשנתה ואיני מטריח עצמי להבינם טעמי הדבר ופירושו לכך נאמר אשר תשים לפניהם כשלחן הערוך ומוכן לאכול לפני האדם:

דער הייליגער אמרי נועם זאגט אז דאס איז אן אנווייזונג פאר די צדיקים אז זיי זאלן זעהן משפיע זיין פרנסה פאר אידישע קינדער כדי מען זאל קענען דינען דעם אויבערשטען מיט א קלארע קאפ.

ווייל די גמרא זאגט (עירובין מא:) אז "עניות מעבירה את האדם על דעת קונו". און דעריבער זאגן די חז"ל דייקא "על דעת קונו", ווייל כאטש די אידן זענען ארימעלייט, דאך זענען זיי נישט קיין עוברי עבירה, און זענען טאקע אויך קובע עתים לתורה. אבער וויבאלד זיי האבן נישט גענוג פרנסה, קענען זיי נישט לערנען מיט א קלארע דעת און מחדש זיין חידושי תורה, אזוי ווי די גמרא זאגט אז "שמעתתא בעי צילותא" (מגילה כח:), און דאס מיינט "עניות מעבירה את האדם על דעת קונו".

דערפאר האט השי"ת אנגעזאגט די צדיקים פונעם דור, אז זיי זאלן אויפמאכן די שערי הפרנסה פאר די אידישע קינדער אז זיי זאלן קענען פארשטיין די טעמי התורה מיט א קלארקייט – שלא תאמר אשנה ... ואיני מטריח עצמי להבינם טעמי הדבר, אז זיי זאלן פארשטיין גוט. נאר וואס דען? אשר תשים לפניהם כשלחן הערוך ומוכן לאכול, אז זיי זאלן האבן א שפע טוב און שולחן הערוך מיט אלעם גוטן, כדי שנוכל לעבוד עבודתך וללמוד תורתך.

אמרי נועם

--

כִּי תִקְנֶה עֶבֶד עִבְרִי (כא, ב)

איידער מתן תורה האבן די אידן געהייסן עברים, אזוי ווי דער פסוק זאגט "אלקי העברים". אבער נאך מתן תורה ווערן זיי אנגערופן ישראל.

דאס זאגט דער פסוק: כי תקנה עבד עברי, ד.ה. וויבאלד ער האט גע'גנב'ט און עובר אויפ'ן תורה הייסט ער ווייטער אן 'עברי', אזוי ווי איידער מתן תורה.

ילקוט דוד בשם מפרשים.

--

וְכִי יָזִד אִישׁ עַל רֵעֵהוּ לְהָרְגוֹ בְעָרְמָה מֵעִם מִזְבְּחִי וגו' (כא, יד)

פון דא קען מען זעהן א רמז צום סידור אר"י ז"ל וואס ברענגט אז דער רמ"ק האט מקבל געווען פון אליהו ז"ל א סגולה מבטל צו זיין א מחשבה זרה, צו זאגן דעם פסוק "אש תמיד תוקד על המזבח" (ויקרא ו, ו).

און דער פסוק וועט אזוי פארטייטשט ווערן: וכי יזיד איש – דער יצר הרע, על רעהו – דאס איז דער יצר טוב וועלכער געפינט זיך דאך אויך אינעם הארץ פונעם מענטש, להרגו בערמה – מיט א שלעכטע קרומע געדאנק, (והנחש היה ערום מכל חית השדה), דאן איז די עצה, מעם מזבחי תקחנו למות – דורכ'ן זאגן דעם פסוק פון "אש תמיד תוקד על המזבח" קען מען באזיגן דעם יצר הרע'ס געדאנקען.

הרה"ק המגיד מקאזשניץ זיע"א.

--

אִם יָקוּם וְהִתְהַלֵּךְ בַּחוּץ עַל מִשְׁעַנְתּוֹ וְנִקָּה הַמַּכֶּה רַק שִׁבְתּוֹ יִתֵּן וְרַפֹּא יְרַפֵּא: (כא, יט)

אם יקום, אויב הקב"ה וועט שטעלן דעם מענטש אויף די פיס און ער וועט נתעשר ווערן, אבער דאן 'והתהלך בחוץ' – ער וועט ארויסוואנדערן אויף פרעמדע וועגן, על משענתו – ער וועט זיך אנליינען אויף זיך און זאגן דעם כחי ועוצם ידי עשה לי את כל החיל.

ונקה המכה – ווי אזוי קען מען תשובה טוהן און זיך רייניגן פון דעם עבירה, שבתו יתן – זיין תשובה איז אז ער זאל געבן צדקה, ורפא ירפא – ושב ורפא לו.

הרה"ק רבי ישראל מריזשין זיע"א

--

וְנִקְרַב בַּעַל הַבַּיִת אֶל הָאֱלֹקים אִם לֹא שָׁלַח יָדוֹ בִּמְלֶאכֶת רֵעֵהוּ: (כב, ז)

דער פסוק איז דא מרמז אויף די אידן וואס ארבעטן און זיצן נישט אין בית מדרש א גאנצן טאג, אבער ווילן דאך זיין נאענט צו השי"ת, גיבט דער פסוק אן עצה, אז מען זאל האנדלען ערליך און אזוי קען מען זוכה דערצו.

וְנִקְרַב בַּעַל הַבַּיִת אֶל הָאֱלֹקים - ווי אזוי ווערט דער באלעבאס נאענט צו אויבערשטען? אִם לֹא שָׁלַח יָדוֹ בִּמְלֶאכֶת רֵעֵהוּ, אויב ער רירט נישט צו עפעס וואס געהער פאר זיין חבר, און איז נושא ונותן באמונה, דורכדעם קען ער זוכה זיין צו 'ואני קרבת אלקים לי טוב'.

הרה"ק רבי מאיר מפרעמישלאן זיע"א.

--

אִם עַנֵּה תְעַנֶּה אֹתוֹ כִּי אִם צָעֹק יִצְעַק אֵלַי שָׁמֹעַ אֶשְׁמַע צַעֲקָתוֹ: (כב, כב)

פארוואס דארף שטיין "כי אם", עס וואלט גענוג געווען אז ס'זאל שטיין אם צעק יצעק אלי?

נאר מען קען זאגן אז דער תורה קומט דא מרמז זיין עפעס אנדערש. ווייל חז"ל זאגן (ב"ב טז:) א"ר לוי שטן ופנינה לשם שמים נתכוונו שטן כיון דחזיא להקדוש ברוך הוא דנטיה דעתיה בתר איוב אמר חס ושלום מינשי ליה לרחמנותיה דאברהם פנינה דכתיב וכעסתה צרתה גם כעס בעבור הרעימה. דאס הייסט אז פנינה האט געטשעפעט מיט חנה, ווייל זי האט געוואלט אז חנה זאל איינבעטן ביי השי"ת א ישועה. אויב אזוי דארף מען פארשטיין, פארוואס איז פאר פנינה געקומען אזא עונש שפעטער אז אירע קינדער זענען געשטארבן, זי האט דאך געמיינט לשם שמים? נאר על כרחך מוז מען זאגן, אז פון דא זעהט מען אז מען טאר נישט טשעפן א צווייטן אויך ווען מען מיינט עס ריין לשם שמים.

און דאס איז מרומז אין פסוק, אִם עַנֵּה תְעַנֶּה אֹתוֹ כִּי אִם צָעֹק יִצְעַק אֵלַי, דאס מיינט אז אויב דו וועסט אים פייניגן, מיט איין כונה "כי אם - נאר ווייל" צעק יצעק אלי – דו ווילסט אז ער זאל מתפלל זיין פאר השי"ת. פון דעסנטוועגן דאך, ווארנט דער אויבערשטער, אז וחרה אפי וגו' מען קען חלילה שלעכט אפשניידן. וליכא מידי דלא רמיזא באורייתא.

קול אליהו

--

אִם כֶּסֶף תַּלְוֶה אֶת עַמִּי אֶת הֶעָנִי עִמָּךְ (כב, כד)

חז"ל זאגן אז שלשה צועקים ואינם נענים, ואחד מהם המלוה שלא בעדים, ווייל ביים בארגן דארף מען זעהן אז מען זאל האבן עדים. אבער ביי צדקה איז פארקערט, צדקה דארף מען טוהן באהאלטענערהייט, אזוי ווי עס שטייט מתן בסתר יכפה אף.

דאס זאגט דער פסוק: 'אם כסף תלוה', אויב דו בארגסט, זאלסטו זעהן 'את עמי' צווישן מענטשען, ד.ה. מיט עדים, מען זאל וויסן דערפון. אבער 'את העני', ווען דו גיבסט צדקה, דאן 'עִמָּךְ', זאל קיינער נישט זיין דערביי אויסער דו, קיינער זאל נישט זעהן כדי דער עני זאל זיך נישט שעמן.

קרבן שבת, עיון יעקב

--

את העני – די גוטס וואס דו טוסט מיט'ן ארעמאן, עמך – טוסטו פאר זיך זעלבסט, ס'איז פאר דיין אייגן טובה.

ישמח משה

--

מִדְּבַר שֶׁקֶר תִּרְחָק (כג, ז)

דורך דעם דבר שקר, די ליגנט וואס מען רעדט ארויס, תרחק – ווערט מען דערווייטערט פון השי"ת רח"ל. אזוי ווי עס שטייט דובר שקרים לא יכון לנגד עיני.

הרה"ק ר' זושא מאניפולי

--

וַעֲבַדְתֶּם אֵת ה"א וּבֵרַךְ אֶת לַחְמְךָ וְאֶת מֵימֶיךָ וַהֲסִרֹתִי מַחֲלָה מִקִּרְבֶּךָ: (כג, כה)

פארוואס דערמאנט דער פסוק קודם די פרנסה - לחמך מימיך, און ערשט דערנאך די געזונט - והסירותי מחלה מקרבך? לכאורה איז דאך וויכטיגער פאר'ן מענטש די געזונט פונעם געלט, וואלט דאך דער פסוק געדארפט זאגן והסירותי מחלה מקרבך, און נאכדעם וברך את לחמך וגו'?

מען קען עס פארענטפערן לויט ווי חז"ל דערציילן (תענית ח.) אין די צייטן פון ר' שמואל בר נחמני איז געווען א מגיפה און א הונגער יאר אינאיינעם רח"ל. איז מען געקומען און אים געפרעגט וואס מען זאל טוהן, האט ער געזאגט אז מען זאל בעטן רחמים וועגן דעם הונגער, ווייל פאר וועם גיבט דען השי"ת פרנסה, אוודאי פאר לעבעדיגע, אזוי ווי דער פסוק זאגט פותח את ידך ומשביע לכל חי וגו'.

קען מען זאגן אז דאס קומט דא דער פסוק מרמז זיין, וועגן דעם זאגט ער קודם וברך את לחמך ואת מימיך, אז עס וועט זיין א שובע און ברייט פרנסה פאר יעדן, און דאדורך וועט שוין ממילא מקוים ווערן דער והסירותי מחלה מקרבך אזוי ווי חז"ל זאגן "דכי יהיב רחמנא שובעא, לחיי הוא דיהיב."

שם משמעון עה"ת

--

"ובפרט בשעת התפילה צרך כל אדם ליזהר מאוד מאוד להתפלל עם הציבור יחד, ואם
מתפלל עם הציבור יהיה מובטח שפרנסתו תהיה מזומנת לו בכל יום ברווחה, וברכה תהיה מצוי' במעשי ידיו, ועל ידי תפילת ציבור יכולים לבטל כל הגזירות קשות ורעות רח"ל."

דאס איז טייטש ועבדתם את ה' אלוקיכם – איזו היא עבודה שבלב, הוי אומר זו תפילה, און דער פסוק זאגט 'ועבדתם' בלשון רבים, אויב וועט איר דינען צוזאמען השי"ת און דאווענען בציבור, דאן וועט מקוים ווערן דער "וברך את לחמך ואת מימיך – וועט השי"ת בענטשן יעדן באזונדער אז ער זאל האבן א גוטע און ברייטע פרנסה.
און דורך דעם וואס א איד דאוונט בציבור איז ער ממשיך אלע גוטע השפעות אויף כלל ישראל און איז מבטל אלע שלעכטע גזירות פון אידישע קינדער.

מאור ושמש

--

עין תחת עין (כא, כד) פירש"י - סימא עין חבירו נותן לו דמי עינו כמה שפחתו דמיו למכור בשוק וכן כולם ולא נטילת אבר ממש כמו שדרשו רבותינו בפרק החובל (ב"ק פד):

מען קען אנווייזן א רמז דערצו אין פסוק: עין "תחת" עין, אז דער עונש פאר איינעם וואס האט מסמא געווען דעם אויג פונעם צווייטן, איז אונטערן ווארט עין, ד.ה. אין די אותיות נאך עין. ווייל נאכ'ן ע' קומט א פ', און נאכ'ן י' דער אות כ', און נאכ'ן נ' דער ס', אינאיינעם קומט עס אויס דער ווארט "כסף" – א בפירוש'ער רמז אין פסוק אז דער עונש איז באצאלן געלט, און נישט כמשמעו.

בשם הקדוש מהר"ש מאסטראפאלי זיע"א ועוד.

--

אֶת חַג הַמַּצּוֹת תִּשְׁמֹר (כג, טו)

די תורה הקדושה רופט אן דעם יו"ט פסח מיט'ן נאמען חג המצות, אלס לויב פון די אידישע קינדער אז "לא הספיק בצקם להחמיץ".

ווידער די אידן רופן עס אן מיט'ן נאמען חג הפסח, אלס שבח פאר הקב"ה, אז ער האט איבערגעהיפערט די הייזער פון די אידישע קינדער אין מצרים ביי מכת בכורות.

די זעלבע איז אויך ביי תפילין: אין אונזערע תפילין שטייט שמע ישראל ה' אלוקינו, און די תפילין דמארי עלמא ווערט דערמאנט דער מי כעמך ישראל.

קדושת לוי

--

(כד, יא) וַיֶּחֱזוּ אֶת הָאֱלֹקים וַיֹּאכְלוּ וַיִּשְׁתּוּ:

מען קען זאגן פשט: ויחזו את האלקים, זיי האבן אינזין געהאט דעם אויבערשטען, אויך בשעת'ן ויאכלו וישתו – אינמיטן עסן, האבן זיי אויך נישט נאכגעלאזט פון דביקות הבורא – בבחי' בכל דרכיך דעהו.

הרה"ק רבי מרדכי מנדבורנה זיע"א
אוועטאר
שבת קודש
שר חמישים
תגובות: 83
זיך איינגעשריבן אום: פרייטאג סעפטעמבער 26, 2008 1:28 am

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך שבת קודש »

עזר לתשב"ר
מתחלת הפרשה עד אחר הד' שומרים

א) וְאֵלֶּה הַמִּשְׁפָּטִים אֲשֶׁר תָּשִׂים לִפְנֵיהֶם:
עס שטייט מיט א ווא"ו וְאֵלֶּה וואס טוט באהעפטן צו פריער, דרש'נט מען, אז די פרשה פון דינים איז געלערנט געווארן "במעמד כל ישראל" דאס הייסט אזוי: מיר ווייסן דאך אז נאך קבלת התורה איז משה רבינו ארויף אין הימל און געלערנט מיט דער אייבערשטער דער גאנצע תורה (און אפילו א חידוש שתלמיד עתיד לחדש), אבער נאך איידער ער איז ארויף אין הימל, ווען גאנץ כלל ישראל איז געשטאנען אין געהערט די עשרת הדברות (וואס שטייט אין פרשת יתרו) האט משה רבינו באלד ממשיך געווען און געלערנט מיט זיי די פרשה פון מזבח, (וואס שטייט צום סוף פרשת יתרו) און באלד דערנאך ממשיך געווען פרשת משפטים, און נאכדעם ערשט איז ער ארויף אין הימל ווי מיר טרעפן טאקע צום סוף פרשת משפטים אז דער אייבערשטער האט געהייסן משה רבינו ארויפקומען 40 טעג און 40 נעכט. פארוואס שטייט דער פרשה פון מזבח נאנט צו פרשה פון דינים? אונז אויסצולערנען אז לעבן דעם מזבח, זאל מען שטעלן די סנהדרין, דאס איז דער לשכת הגזית וואס איז געווען אין דעם בית המקדש זייער נאנט צום מזבח. פארוואס שטייט "אֲשֶׁר תָּשִׂים" און נישט "אשר תדבר", אונז אויסצולערנען אז דער אייבערשטער האט געזאגט צו משה רבינו אז "תשים" ער זאל לערנען די תורה מיט די יודן ווי אן אנגעגרייטער טיש. פונקט אזוי ווי מען גרייט אהן א טיש מיט אלע גוטע געשמאקע מאכלים, שפירט מען דאך א גוטע טעם אין יעדע עסן, אזוי אויך ווען מען לערנט מיט די יודן זאל מען נישט נאר לערנען מיט זיי די הלכות, נאר מען זאל אויך צולייגן די "טעמים" כדי אז מען זאל שפירן אין די תורה א זיסקייט ווי עס שטייט אין תהילים אז די תורה איז "מְתוּקִים מִדְּבַשׁ וְנֹֽפֶת צוּפִים". עס שטייט "לִפְנֵיהֶם" נאר צו א יודישער בית דין מעג מען גיין אבער נישט צו קיין גוישע "קָארט". און אפילו מען ווייסט אז אין דעם דין פסק'ענען זיי אויך אזוי ווי אונז טאהר מען נאך אלץ נישט גיין צו זיי, ווייל אויב מען גייט איז דאס א חילול ה', ווייל מען ווייזט אז די גוי'שע ריכטונג און זייערע עבודה זרה'ס איז טייער.

ב) כִּי תִקְנֶה עֶבֶד עִבְרִי שֵׁשׁ שָׁנִים יַעֲבֹד וּבַשְּׁבִעִת יֵצֵא לַחָפְשִׁי חִנָּם:
"עֶבֶד עִבְרִי" מיינט א יודישע קנעכט, און עס קען נישט זיין אז עס מיינט אן "עבד כנעני של עברי" (א גוישע קנעכט וואס מען האט געקויפט פון א יוד) ווייל דא אין פסוק שטייט "שש שנים יעבוד" און א גוי קען בכלל נישט ארויסגיין ביי זעקס יאהר ווייל עס שטייט (דברים טו-יב) כי ימכר לך אחיך העברי או העבריה ועבדך שש שנים, איז א ראי' אז נאר ביי א יוד איז דא די הוצאה פון "שש" און נישט ביי אן עבד כנעני של עברי. "כִּי תִקְנֶה" ווי באקאנט איז פארהאנען צוויי וועגן וואס מען קען קויפן אן עבד עברי, אדער "מוכר עצמו", ווען ער אליין פארקויפט זיך ווייל ער איז פארארעמט געווארן, ווי אויך קען זיין "מכרוהו בית דין", אז בית דין האט איהם פארקויפט, ווייל ער האט גע'גנב'עט און ער האט נישט געהאט מיט וואס צו באצאלן, ווי עס שטייט שפעטער אין פסוק "אם אין לו ונמכר בגניבתו". עס מוז זיין אז דא רעדט מען אז מען האט געקויפט די קנעכט פון בית דין, ווייל אין פרשת אמור (ויקרא כה-לט) שטייט: "וכי ימוך אחיך" רעדט מען דאך שוין דארט פון מוכר עצמו, דארפאר מוז מען זאגן אז דא רעדט מען פון מכרוהו בית דין. "ובשביעית" און אין די זיבעטע יאר, דאס מיינט נישט שמיטה יאר, נאר דאס מיינט די זיבעטע יאר פון ווען מען האט איהם פארקויפט.

ג) אִם בְּגַפּוֹ יָבֹא בְּגַפּוֹ יֵצֵא אִם בַּעַל אִשָּׁה הוּא וְיָצְאָה אִשְׁתּוֹ עִמּוֹ:
אִם בְּגַפּוֹ יָבֹא אויב ווען ער איז אריינגעקומען אלץ עבד, איז ער געווען אליין, דאס הייסט ער איז געווען א בחור, בְּגַפּוֹ יֵצֵא אליין זאל ער ארויס גיין, דאס הייסט אז זיין האר קען איהם נישט הייסן חתונה האבן מיט א שפחה כנענית, כדי צו געבוירן גוישע קנעכט. אבער אִם בַּעַל אִשָּׁה הוּא אויב ער איז א מאן פון א פרוי, דאס מיינט אויב ער האט שוין חתונה געהאט קען ער איהם יא צווינגען צו חתונה האבן מיט א שפחה כנענית, (ווי עס שטייט שפעטער אין פסוק ד'). וְיָצְאָה אִשְׁתּוֹ עִמּוֹ גייט זיין פרוי מיט איהם ארויס. פרעגט רש"י, ווי קומט זיין ווייב דא אריין, זי איז קיינמאהל נישט אריינגעקומען אז זי זאל דארפן ארויס גיין? נאר דאס מיינט אז ווילאנג ער איז געווען א קנעכט דארף זיין האר אויסהאלטן זיין ווייב און קינדער מיט עסן, אבער יעצט ווען ער גייט ארויס, "ויצאה אשתו עמו" איז ער שוין פטור פון צו געבן שפייז צו זיין ווייב און קינדער.

ד) אִם אֲדֹנָיו יִתֶּן לוֹ אִשָּׁה וְיָלְדָה לּוֹ בָנִים אוֹ בָנוֹת הָאִשָּׁה וִילָדֶיהָ תִּהְיֶה לַאדֹנֶיהָ וְהוּא יֵצֵא בְגַפּוֹ:
אִם אֲדֹנָיו יִתֶּן לוֹ אִשָּׁה פון דא לערנט מען ארויס אז דער האר מעג איהם חתונה מאכן מיט זיין שפחה כנענית כדי אז ער זאל געבוירן עבדים. עס קען זיכער נישט זיין אז דא רעדט מען אז מען קען איהם חתונה מאכן צו א יודישע פרוי, ווייל עס שטייט ווייטער אין פסוק הָאִשָּׁה וִילָדֶיהָ תִּהְיֶה לַאדֹנֶיהָ אז די ווייב און קינדער בלייבן ביי דעם האר, און אויב עס וואלט געווען א יודישע ווייב, גייט דאך זי אויך ארויס ביי שש ווייל מען לערנט ארויס אלע הוצאות פון אמה צו עבד און עבד צו אמה, ווי עס שטייט אין פסוק (דברים טו-יב) "כי ימכר לך העברי או העבריה" (און אפילו פאר שש, אויב זי ווערט 12 יאהר אלט), נאר "האשה וילדיה" מיינט די גוי'שע ווייב און די גוי'שע קינדער, "תהיה לאדוניה" זאלן בלייבן ביים האר.

ה) וְאִם אָמֹר יֹאמַר הָעֶבֶד אָהַבְתִּי אֶת אֲדֹנִי אֶת אִשְׁתִּי וְאֶת בָּנָי לֹא אֵצֵא חָפְשִׁי: ו) וְהִגִּישׁוֹ אֲדֹנָיו אֶל הָאֱלֹהִים וְהִגִּישׁוֹ אֶל הַדֶּלֶת אוֹ אֶל הַמְּזוּזָה וְרָצַע אֲדֹנָיו אֶת אָזְנוֹ בַּמַּרְצֵעַ וַעֲבָדוֹ לְעֹלָם:
אָמֹר יֹאמַר חז"ל דרש'ענען אז ער דארף זאגן צוויי מאהל "אהבתי את אדוני את אשתי ואת בני" ווייל עס שטייט "אמר יאמר". "את אשתי ואת בני" מיינט דעם גויש'ע ווייב (די שפחה כנענית) און די גוי'שע קינדער. חז"ל דרש'ענען אז ער דארף קענען זאגן די ווערטער אהבתי וגו', אבער אויב ער האט נישט חתונה געהאט מיט א שפחה, דעמאלס בויערט מען איהם אויך נישט די אויער. אֶל הָאֱלֹהִים מען דארף גיין צו בית דין (און נאכאמאהל זאגן אהבתי וגו'- גמרא) ווייל ווי אויבן דערמאנט האט דאך איהם בית דין פארקויפט דערפאר דארף ער זיך באראטן מיט דער וואס האט איהם פארקויפט. אֶל הַדֶּלֶת אוֹ אֶל הַמְּזוּזָה מען דארף בויערן אין דעם "דלת" און נישט אין דעם "מזוזה" ווי עס שטייט אין א פסוק (דברים טו-יז) ונתתה באזנו ובדלת. אויב אזוי פארוואס שטייט "או אל המזוזה" נאר דאס מיינט צו דעם טיר וואס איז אזוי ווי א מזוזה. פונקט אזוי ווי א מזוזה איז שטייענדיג (אויב נישט איז דאך דאס נישט קיין מזוזה) אזוי אויך זאל דער טיר וואס מען גייט בויערן אויך זיין שטייענדיג. "את אזנו" מיינט דעם רעכטן אויר, און דאס לערנט מען ארויס פון "אוזן" וואס עס שטייט ביים "מצורע" וואס דארט שטייט קלאהר אז עס איז די רעכטע אויר. פארוואס דארף מען פונקט בויערן די אויר, און נישט איינער פון די אנדערע אברים פון די גוף? האט ר' יוחנן בן זכאי געזאגט, אז וויבאלד דער קנעכט האט נישט צוגעהערט מיט די אויערן ווי דער אייבערשטער האט געזאגט ביים בארג סיני "לא תגנוב", און ער האט יא ג'גנב'עט, דארף מען איהם בויערן יענער אויר. אויב ער האט זיך פארקויפט ווייל ער איז געווען ארים, זאגט מען אזוי: ווייל ער האט נישט צוגעהערט ביים בארג סיני ווי דער אייבערשטער האט געזאגט אז די יודישע קינדער זענען נאר "מיינע קנעכט" און נישט קיין קנעכט צו קנעכט, און ער איז געגאנגען און ער האט גענומען א האר איבער זיך, דארף מען אויסבויערן זיינע אויערן. ר' שמעון האט גע'דרש'ענט דער פסוק ווי א תכשיט מיט געשמאקע בשמים (א שיינע דרש) פארוואס דארף מען פונקט נעמען דעם עבד צו דעם טיר און צו דעם מזוזה און נישט צו אן אנדערע כלי פון שטוב? ווייל דער אייבערשטער זאגט אזוי: "דער דלת ומזוזה" וואס זענען געווען עדים אין מצרים ווען איך האב איבערגעהיפט איבער די משקוף און די צוויי מזוזות און איך האב געזאגט אז די יודן זענען נאר מיינע קנעכט און נישט קיין קנעכט צו קנעכט און ער איז געגאנגען און ער האט געקויפט א האר איבער זיך, זאל ער געבויערט ווערן פאר די עדים. וַעֲבָדוֹ לְעֹלָם: לעולם מיינט ביז יובל, און נישט ממש אייביג (נישט אזוי ווי אן עבד כנעני וואס מען קויפט אויף אייביג ממש) ווייל עס שטייט אין פסוק (ויקרא כה-י) "ואיש אל משפחתו תשיבו", קומט אויס אז א יעדע עבד עברי גייט ארויס ביי יובל, וועלן מיר זאגן אז "אייביג" מיינט ביז יובל. אויך מיינט דאס נישט אז ער ארבייט "א יובל יאהרן" דאס הייסט פאר 50 יאהר, נאר ווען עס זאל נאר זיין יובל (אפילו אויב יובל איז א יאהר שפעטער) גייט ער דעמאלט ארויס.

ז) וְכִי יִמְכֹּר אִישׁ אֶת בִּתּוֹ לְאָמָה לֹא תֵצֵא כְּצֵאת הָעֲבָדִים:
דער פסוק רעדט זיך פון א מיידל וואס איז נאך א קטנה (ביז 12 יאהר אלט) אבער ווען זיך איז שוין א נערה (12 יאהר אלט) קען דער טאטע איר נישט פארקויפן, ווייל מה דאך אויב מען האט איר פארקויפט ווען זי איז געווען יונג, זאגט די תורה אז ווען זי ווערט 12 גייט זי ארויס, אוודאי און אוודאי אז מען קען איר נישט לכתחלה פארקויפן ווען זי איז שוין 12 יאהר אלט. "לא תצא כצאת העבדים" זי גייט נישט ארוס אזוי ווי "עבדים כנענים" וואס זיי גייען ארויס "בשן ועין" (אויב מען האקט ארויס איינער פון זיינע כ"ד ראשי אברים) זי גייט ארויס אדער ביי שש, אדער ביי יובל, אדער אויב זי ברענגט סימני נערות, (זי איז שוין 12 יאהר אלט) ווי מען לערנט דאס ארויס ווייטער פון פסוק י"א: "ויצאה חנם אין כסף". אויב ער האקט יא אויס אן אויג אדער איינע פון די כ"ד ראשי אברים פון דעם אמה, דארף ער איר געבן די ווערד פון דעם אויג וכדו' אזוי ווי ביי יעדן יוד וואס מען שעדיגט. עס שטייט אין א פסוק (דברים טו-יב) "כי ימכר לך העברי או העבריה", לערנט מען ארויס אלע "יציאות" פון אמה צו עבד, און פון עבד צו אמה, קומט אויס אז פונקט אזוי ווי אן אמה גייט נישט ארויס מיט ראשי אברים, איז אויך אן עבד עברי גייט נישט ארויס בראשי אברים. און וועגן דעם טאקע קען מען נישט זאגן אז "לא תצא כצאת העבדים" מיינט עבדים עברים ווייל ווי דערמאנט גלייכט מען אלעס צו פו עבד צו אן אמה.

ח) אִם רָעָה בְּעֵינֵי אֲדֹנֶיהָ אֲשֶׁר (לֹא) [לֹוֹ] יְעָדָהּ וְהֶפְדָּהּ לְעַם נָכְרִי לֹא יִמְשֹׁל לְמָכְרָהּ בְּבִגְדוֹ בָהּ:
די תורה זאגט "אשר לא יעדה" איז א ראי' אז ער וואלט איר יא געדארפט מיעד זיין, דאס מיינט חתונה האבן מיט איר, פון דא לערנט מען ארויס אז דער אדון האט א מצוה איר מיעד צו זיין. וואס מיינט יעוד? יעוד מיינט אזוי: נארמאל ביי א חתונה גיבט מען פארן פרוי א רינגל. דאס איז ווייל זי איז א גדולה אבער אויב א מענטש איז מקדש א קטנה גיבט זי פארן טאטן די געלט. דא, היות אז זי איז דאך א קטנה (ווייל אויב נישט וואלט ער איר נישט געקענט קופן) איז די געלט מיט וואס ער האט איר געקויפט, דאס ווערט די "כסף קידושין". "והפדה" אויב ער האט נישט חתונה מיט איר, האט ער א מצוה איר ארויסצוהעלפן אז מען זאל איר קענען אויסלייזן, אז זי זאל קענען צוריק אהיים גיין צו אירע עלטערן. דאס מיינט אזוי: באמת איז ער דאך בעל הבית אויף איר, און ער קען איר האלטן ביז שש, אדער יובל, אדער ביז זי ווערט 12 יאהר אלט, אבער כדי צו מקיים זיין דער מצוה פון "והפדה" דארף ער אראפרעכענען די יאהרן וואס זי האט שוין געארבייט און וואס עס בלייבט זאל ער לאזן אז מען זאל איהם באצאלן, און אזוי וועט זי קענען ווערן אויסגעלייזט פאר די צייט. למשל: אויב מען האט איר געקויפט ווען זי איז געווען זייער קליין פאר דעם פרייז פון "6 מנה" (רש"י גיבט א משל פון 1 מנה) און זי האט שוין געארבייט 2 יאהר, זאגט מען צום אדון: "דו האסט דאך געוויסט אז זי גייט ארבייטן פאר אייך 6 יאהר, קומט אויס אז דו האסט געצאלט פאר איר 1 מנה פאר א יאהר, און וויבאלד זי האט דאך שוין געארבייט 2 יאהר בלייבט איבער 4 מנה וואס זי האט נאך נישט געארבייט, דא האסטו 4 מנה און לאז איר אהיים גיין צו אירע עלטערן". "לעם נכרי לא ימשל למכרה" אויב מען האט שוין פארקויפט א מיידל "איין מאהל" קען מען איר שוין קיינמאהל נישט פארקויפן, נישט די האר קען איר פארקויפן צו א צווייטן, און אויך די טאטע קען איר נישט פארקויפן א צווייטן מאהל. "בבגדו בה" ביידע האבן אין איר געפעלשט, דער האר האט געפעלשט דורך דעם וואס ער האט נישט חתונה געהאט מיט איר, און די טאטע האט געפעלשט, דורך דעם וואס ער האט איר לכתחלה פארקויפט פאר א דינסט.

ט) וְאִם לִבְנוֹ יִיעָדֶנָּה כְּמִשְׁפַּט הַבָּנוֹת יַעֲשֶׂה לָּהּ:
די תורה זאגט "אויב צו זיין זוהן וועט ער איר חתונה מאכן" איז א ראי' אז אויב ער האט נישט חתונה געהאט מיט איר (יעוד) קען ער מקיים זיין (יעוד בנו) איר חתונה מאכן צו זיין זוהן. אויב ער מאכט איר חתונה צו זיין זוהן, דארף מען אויך נישט מאכן נאך א קידושין נאר דער זוהן זאגט איר: "דו זאלסט זיין מיעוד צו מיר, מיט די געלט וואס דיין טאטע האט גענומען פאר דיין ווערד" (ווען מיין טאטע האט דיר אפגעקויפט). "כמשפט הבנות יעשה לה" די תורה זאגט אונז אז "יעוד" איז פונקט ווי א נארמאלע חתונה, פונקט ווי ווען מען האט געהעריג חתונה דארף א מאן צושטעלן פאר זיין פרוי דריי זאכן 1)שאר-שפייז 2)כסות-קליידונג 3)עונה-וואינונג, אזוי אויך דארף מען פאר די פרוי וואס מען האט מיעד געווען, אויך געבן די דריי זאכן.

י) אִם אַחֶרֶת יִקַּח לוֹ שְׁאֵרָהּ כְּסוּתָהּ וְעֹנָתָהּ לֹא יִגְרָע:
אויב דער האר אדער דער זוהן האט מיעד געווען דעם אמה און נאכדעם האט ער חתונה געהאט מיט נאך א פרוי (און יעצט האט ער צוויי ווייבער) זאגט די תורה שְׁאֵרָהּ כְּסוּתָהּ וְעֹנָתָהּ לֹא יִגְרָע זאל ער נישט זאגן: "דער ערשטע ווייב איז נישט אן עכטע ווייב, און איך גיי איר שוין מער נישט געבן שאר כסות און עונה", ניין! די מוזט ווייטער געבן אלעס פונקט אזוי ווי פריער, ווייל דער ערשטע איז פונקט אזוי דיין פרוי ווי די צווייטע, כאטש די קידושין איז צוגעגאנגען אויף אן אנדערע וועג.

יא) וְאִם שְׁלָשׁ אֵלֶּה לֹא יַעֲשֶׂה לָהּ וְיָצְאָה חִנָּם אֵין כָּסֶף:
אויב דער אדון האט נישט געטוהן איינער פון די דריי מצוות וואס ער האט געהאט וואס זיי זענען 1)יעוד, אדער 2)יעוד בנו, אדער 3)פדיון. זאגט די תורה וְיָצְאָה חִנָּם אֵין כָּסֶף די תורה האט געגעבן פאר אן אמה איין יציאה מער ווי אן עבד עברי, און דאס איז "סימנים" דאס מיינט אז זי דארף אויפווייזן אז זי איז שוין געווארן 12 יאהר אלט. עס שטייט וְיָצְאָה חִנָּם און עס שטייט אֵין כָּסֶף עס איז דאך א טאפעלטע לשון? אויב מען גייט ארויס אומזיסט איז דאך דאס אהן געלט? זאגן חז"ל אז "ויצאה חנם" מיינט אז זי גייט ארויס ווען זי איז א נערה דאס הייסט ווען זי ווערט 12 יאהר אלט, און "אין כסף" מיינט אז זי גייט ארויס ווען זי ווערט א בוגרת, דאס הייסט 12 און א האלב. עס איז אבער שווער, אויב זי גייט ארויס ווען זי איז 12 פארוואס דארף מען זאגן אז זי גייט ארויס ווען זי ווערט 12 און א האלב, וואלט דאך געווען גענוג אויב עס וואלט געשטאנען נאר איינס? נאר אויב עס וואלט נאר געשטאנען איינס, וואלטן מיר געזאגט אז דאס מיינט ווען זי ווערט א בוגרת, און מען וואלט געזאגט אז ביי 12 גייט מען נישט ארויס, נאר מען דארף ווארטן ביז 12 און א האלב יאהר האט די תורה געמוזט שרייבן ביידע כדי אז מען זאל זיין זיכער אז ביי 12 וועט זי זיכער ארויסגיין.

יב) מַכֵּה אִישׁ וָמֵת מוֹת יוּמָת:
אויב א מענטש האט געשלאגן אן אנדערע מענטש במזיד, און יענער מענטש איז געשטארבן, באקומט ער מיתה: "איש" נאר אויב ער הרג'עט א "איש" דאס מיינט אז ער קען בלייבן אן איש, אבער אויב ער האט גע'הרג'עט א "נפל" איז ער פטור "ומת" נאר אויב ער האט איהם גע'הרג'עט מיט א זאך וואס איז דער שטייגער צו הרג'ענען מענטשן, "מות יומת" ער באקומט מיתת סייף (הרג) אזוי ווי יעדע רוצח. עס שטייט נאך א פסוק אין פרשת אמור: "ואיש כי יכה כל נפש" פון דארט לערנט מען ארויס נאך לימודים, "כל נפש" אפילו מען הרג'עט א פרוי אדער א קטן איז מען מחויב. "ואיש" נאר אויב א גדול האט גע'הרג'עט, אבער אויב א קטן האט גע'הרג'עט איז ער פטור.

יג) וַאֲשֶׁר לֹא צָדָה וְהָאֱלֹהִים אִנָּה לְיָדוֹ וְשַׂמְתִּי לְךָ מָקוֹם אֲשֶׁר יָנוּס שָׁמָּה:
אויב א מענטש האט גע'הרג'עט אן אנדערע מענטש בשוגג, דארף ער גיין אין גלות: "והאלוקים אנה לידו" דער אייבערשטער האט געמאכט טרעפן, זאגט רש"י, אז דא רעדט זיך וועגן צוויי מענטשן וואס איינער דארף באקומען מיתה, ווייל ער האט אמאהל גע'הרג'עט אן אנדערע מענטש במזיד, און עס איז נישט געווען קיין עדות וואס זאלן איהם קענען באשטראפן מיתה. און דער צווייטע קומט זיך גלות, ווייל ער האט אמאהל גע'הרג'עט אן אנדערע מענטש בשוגג, און קיינער האט איהם נישט געזעהן איהם מחייב צו זיין גלות, מאכט דער אייבערשטער אז די צוויי זאלן זיך טרעפן ביי א לייטער, דער וואס דארף באקומען מיתה שטייט אונטער דעם לייטער, און דער וואס עס קומט זיך גלות שטייט פון אויבן אויף דעם לייטער, און ער פאלט אראפ פון'ם לייטער און הרג'עט דעם מענטש וואס שטייט אונטן, און יעצט האבן עדות יא געזעהן, קומט דאך אויס אז דער וואס האט געדארפט באקומען מיתה איז יעצט געשטארבן, און דער וואס האט געדארפט גיין אין גלות, מוז יעצט אנטלויפן אין גלות אריין. "ושמתי לך מקום אשר ינוס שמה" עס שטייט "לך" רעדט מען דאך צו משה רבינו, און משה רבינו איז דאך נישט געווען אין ארץ ישראל, לערנט מען פון דא ארויס אז אויך אין'ם מדבר איז געווען אן "עיר מקלט" דאס איז געווען מחנה לוי'.

יד) וְכִי יָזִד אִישׁ עַל רֵעֵהוּ לְהָרְגוֹ בְעָרְמָה מֵעִם מִזְבְּחִי תִּקָּחֶנּוּ לָמוּת:
אויב א מענטש האט גע'הרג'עט אן אנדערע מענטש במזיד, באקומט ער מיתה: "רעהו" נאר אויב מען הרג'עט א יוד אבער נישט קיין גוי. "להרגו בערמה" (ער האט גע'הרג'עט מיט קליגשאפט, דאס הייסט, ער האט איהם געזיכט צו הרג'ענען) נאר אויב ער האט איהם געוואלט הרג'ענען אבער נישט קיין שליח בית דין וואס האט געשלאגן, אדער א דאקטער וואס האט פראבירט איהם אויסצוהיילן, אין דערווייל האט ער איהם גע'הרג'עט, אדער א טאטע און א רבי וואס האבן געשלאגן כדי איהם מחנך צו זיין, וואס זיי אלע האבן טאקע געטוהן במזיד, אבער זיי האבן איהם נישט געוואלט הרג'ענען "מעם מזבחי תקחנו" אפילו ער איז א כהן און ער וויל טוהן די עבודה, (כאטש עס איז דא געוויסע מיתות וואס אויב ער לויפט צום מזבח איז דאס אזוי ווי א "עיר מקלט" דאס איז אבער נישט ביי א רוצח, א רוצח אפילו ער לויפט צום מזבח) נעמט מען איהם פון דארט אוועק און מען געט איהם מיתה, עס שטייט "מעם" און נישט "מעל" לערנט מען ארויס אז אויב ער האלט שוין אינמיטן מקריב זיין א קרבן, לאזט מען איהם יא ענדיגן יענע עבודה. "למות" ער באקומט מיתת "סייף" (הרג) אזוי ווי יעדע רוצח.

טו) וּמַכֵּה אָבִיו וְאִמּוֹ מוֹת יוּמָת:
אויב איינער שלאגט זיין טאטע אדער זיין מאמע באקומט ער מיתה: "ומכה" נאר אויב ער שלאגט און ער מאכט א "חבורה" (א בַּאל), "מות יומת" ער באקומט "חנק" ווייל סתם "מיתה" מיינט "חנק".

טז) וְגֹנֵב אִישׁ וּמְכָרוֹ וְנִמְצָא בְיָדוֹ מוֹת יוּמָת: אויב א מענטש גנב'עט א מענטש און ער פארקויפט איהם, באקומט ער מיתה: "וגונב" לערנט מען ארויס אפילו א פרוי אדער א טומטום אדער אן אנדרוגנס גנב'ענען זענען זיי אויך חייב. "ונמצא בידו" אויב עדות זעהן דעם גע'גנב'עטע מענטש ביי איהם אין רשות, און נאכדעם טרעפט מען איהם ווען ער איז שוין פארקויפט, באקומט ער "חנק" ווייל סתם "מיתה" מיינט "חנק". עס שטייט נאך א פסוק אין פרשת כי תצא : "כי ימצא איש גונב נפש מאחיו" פון דארט לערנט מען ארויס נאך א לימוד, אז "נפש" אפילו מען האט גע'גנב'עט א פרוי איז מען אויך מחיוב. אויך איז רש"י מסביר פארוואס מכה איש און מקלל איש שטייען נישט צוזאמען און עס איז אפגעטיילט מיט די הלכה פון "גנב איש", ע"ש, [מר סבר מקשינן הכאה לקללה, ומר סבר לא מקשינן]

יז) וּמְקַלֵּל אָבִיו וְאִמּוֹ מוֹת יוּמָת:
אויב א מענטש שעלט זיין טאטע אדער זיין מאמע, באקומט ער מיתה: עס שטייט "ומקלל" לערנט מען ארויס אז אפילו אויב א פרוי האט געשאלטן אירע עלטערן, באקומט זי אויך מיתה. "מות יומת" ער באקומט סקילה, כאטש סתם מיתה מיינט "חנק" אבער דא איז אנדערש, ווייל עס שטייט אין א פסוק אין פרשת קדושים אז אויב מען שעלט א טאטע אדער א מאמע זאגט דער תורה "דמיו בו" און מיר ווייסן אז דאס מיינט סקילה, ווייל אין אן אנדערע פסוק שטייט "באבן ירגמו דמיהם בם" זעהן מיר אז "דמיו בו" מיינט "סקילה". עס שטייט נאך א פסוק אין פרשת קדושים: "איש אשר יקלל" פון דארט לערנט מען ארויס נאך א לימוד, "איש" נאר א גדול, אבער אז א קטן האט געשאלטן, איז ער פטור.

יח) וְכִי יְרִיבֻן אֲנָשִׁים וְהִכָּה אִישׁ אֶת רֵעֵהוּ בְּאֶבֶן אוֹ בְאֶגְרֹף וְלֹא יָמוּת וְנָפַל לְמִשְׁכָּב: יט) אִם יָקוּם וְהִתְהַלֵּךְ בַּחוּץ עַל מִשְׁעַנְתּוֹ וְנִקָּה הַמַּכֶּה רַק שִׁבְתּוֹ יִתֵּן וְרַפֹּא יְרַפֵּא:
אויב מענטשן קריגן זיך ארום, און איינער האט געשלאגן דעם צווייטן, און ער איז נישט געשטארבן, אבער ער איז געפאלן צום געלעגער: איז דער דין אז אויב ער וועט זיך אויפשטעלן אויף זיינע אייגענע כוחות, דעמאלס ווערט דער שלעגער פריי, ער דארף אבער געבן שבת און רפוי: מען לייגט דער שלעגער אריין אין תפיסה, ביז מען זעהט אז דער געשלאגענע ווערט געזונט, און אויב ער ווערט געזונט איז דער שלעגער פריי, אבער "רק שבתו יתן" ער דארף באצאלן "שבת" דאס מיינט ער דארף איהם באצאלן פאר די צייט וואס ער האט נישט געקענט ארבייטן ווייל ער איז געלעגן אין בעט, "ורפא ירפא" און ער דארף איהם באצאלן וויפיל עס האט געקאסט זיך אויסצוהיילן.

כ) וְכִי יַכֶּה אִישׁ אֶת עַבְדּוֹ אוֹ אֶת אֲמָתוֹ בַּשֵּׁבֶט וּמֵת תַּחַת יָדוֹ נָקֹם יִנָּקֵם: כא) אַךְ אִם יוֹם אוֹ יוֹמַיִם יַעֲמֹד לֹא יֻקַּם כִּי כַסְפּוֹ הוּא:
אויב א מענטש שלאגט זיין "עבד כנעני" אדער זיין "שפחה כנענית" און ער אדער זי איז געשטארבן באקומט ער מיתה: "בשבט" נאר אויב עס איז געווען מיט א זאך וואס איז דער שטייגער צו הרג'ענען, "נקום ינקם" ער באקומט "מיתת סייף" (הרג) און פון דא לערנט מען ארויס אויף איבעראל אז א "רוצח" באקומט "סייף". אבער אויב ער שטארבט ערשט נאך 24 שעה, באקומט ער נישט קיין מיתה: "יום או יומים" מיינט א טאג וואס איז אזוי ווי צוויי טעג, און דאס מיינט 24 שעה ווייל יעדע 24 שעה באשטייט פון א טאג און א נאכט, וואס איז אזוי ווי צוויי טעג, "כי כספו הוא" ווייל ער איז זיין געלט. דער הלכה איז אבער נאר אויב דער האר וועט איהם הרג'ענען, ווייל ער איז זיין געלט, אבער אויב א צווייטע יוד הרג'עט אן עבד כנעני, באקומט ער מיתה אפילו עס האט גענומען מער ווי 24 שעה.

כב) וְכִי יִנָּצוּ אֲנָשִׁים וְנָגְפוּ אִשָּׁה הָרָה וְיָצְאוּ יְלָדֶיהָ וְלֹא יִהְיֶה אָסוֹן עָנוֹשׁ יֵעָנֵשׁ כַּאֲשֶׁר יָשִׁית עָלָיו בַּעַל הָאִשָּׁה וְנָתַן בִּפְלִלִים: כג) וְאִם אָסוֹן יִהְיֶה וְנָתַתָּה נֶפֶשׁ תַּחַת נָפֶשׁ:
אויב צוויי מענטשן קריגן זיך און ער האט אינזין צו שלאגן זיין חבר און דערווייל "בטעות" שלאגט ער א טראגעדיגע פרוי, און אירע קינדער שטארבן, און צו דער פרוי איז גארנישט געשעהן, איז דער דין אז אויב דער מאן רופט איהם צו בית דין דארף ער באצאלן וויפיל דער בית דין וועט אפשאצן: "ענוש יענש" בית דין וועט אפשאצן וויפיל עס פארקויפט זיך א שפחה ווען זי איז טראגעדיג, און וויפיל עס פארקויפט זיך א שפחה ווען זי איז נישט טראגעדיג, און דער חילוק פון'ם פרייז דארף ער באצאלן, און דאס ווערט אנגערופן "דמי וולדות". אבער אויב דער פרוי איז יא געשטארבן, איז דא א מחלוקת צו ער באקומט מיתה, אדער ער דארף באצאלן געלט: "ונתתה נפש תחת נפש" דער טעם פארוואס עס זענען דא וואס האלטן אז ער דארף נאר באצאלן געלט פאר די יורשים איז ווייל דא רעדט מען דאך אז ער האט נישט געוואלט הרג'נען דעם פרוי, ער האט געוואלט הרג'ענען א צווייטע מענטש, און ער האלט אז "המתכוין להרוג את זה והרג את זה פטור ממיתה" (אויב א מענטש האט געוואלט הרג'ענען א מענשט, און דערווייל נישט ווילענדיג האט ער גע'הרג'עט א צווייטע, איז פטור פון מיתה).

כד) עַיִן תַּחַת עַיִן שֵׁן תַּחַת שֵׁן יָד תַּחַת יָד רֶגֶל תַּחַת רָגֶל: כה) כְּוִיָּה תַּחַת כְּוִיָּה פֶּצַע תַּחַת פָּצַע חַבּוּרָה תַּחַת חַבּוּרָה:
מען דארף באצאלן דעם ווערט פון אן אויג אויב מען האקט אויס אן אויג און דעם ווערט פאר א צאן אויב מען האקט אויס א צאן, און דעם ווערט פון א האנט אויב מען האקט אפ א האנט, און דעם ווערט פון א פיס אויב מען האקט אפ א פיס: א ברי פאר א ברי, א וואונד פאר א וואונד, א באל פאר א באל. פון דא לערנען מיר ארויס די הלכה פון "נזק" אז מען שאצט אפ "למשל" וויפיל קאסט א קנעכט מיט א האנט, און וויפיל קאסט א קנעכט אהן א האנט, און דער חילוק דארף ער באצאלן. "כויה תחת כויה" פון דא לערנען מיר ארויס די הלכה פון "צער", "פצע" מיינט א באל וואס עס קומט ארויס בלוט, און "חבורה" מיינט א באל וואס עס קומט נישט ארויס קיין בלוט, נאר עס נעמט זיך צוזאמען די בלוט ביי איין פלאץ. "פצע תחת פצע, און חבורה תחת חבורה" איז איבריג, לערנען פון דא חז"ל, אז כאטש ער האט שוין געצאלט "נזק" דאך מוז ער באצאלן "צער" ווייל אפילו ער האט (אזוי ווי) אפגעקויפט דעם האנט, האט ער דאך געקענט אראפנעמען דעם האנט מיט א "סם" מוז ער באצאלן וויפיל עס איז ווערט דעם "צער" פון אפהאקן דעם האנט מיט א שווערד.

כו) וְכִי יַכֶּה אִישׁ אֶת עֵין עַבְדּוֹ אוֹ אֶת עֵין אֲמָתוֹ וְשִׁחֲתָהּ לַחָפְשִׁי יְשַׁלְּחֶנּוּ תַּחַת עֵינוֹ: כז) וְאִם שֵׁן עַבְדּוֹ אוֹ שֵׁן אֲמָתוֹ יַפִּיל לַחָפְשִׁי יְשַׁלְּחֶנּוּ תַּחַת שִׁנּוֹ:
אויב א מענטש האקט ארויס דעם אויג אדער דעם צאן פון זיין עבד כנעני אדער פון זיין שפחה כנענית, אדער איינער פון די כ"ד ראשי איברים, גייען זיי ארויס פריי: דאס איז דער איינציגסטער וועג וואס אן עבד כנעני אדער א שפחה כנענית גייען ארויס. דער טעם פארוואס די פסוק כאפט פינקט אהן די צוויי איברים, איז ווייל אויב עס וואלט נאר געשטאנען אן אויג וואלט איך געמיינט אז נאר אויב ער האקט אויס א מין איבר וואס איז אזוי ווי אן אויג, וואס איז באשאפן געווארן מיט'ן מענטש, אבער אויב ער האקט אויס א צאן וואס דאס איז נישט באשאפן מיט'ן מענטש דעמאלס גייט ער נישט ארויס פריי, און אויב עס וואלט נאר געשטאנען א צאן וואלט איך געמיינט אז אפילו אויב ער האקט אויס דעם ערשטע צאן פון א קינד וואס וואקסט צוריק גייט ער אויך ארויס זאגט די תורה אויך אן "אויג" אז עס מוז זיין אזא מין איבר, וואס אויב מען האקט דאס ארויס וואקסט דאס נישט צוריק אזוי ווי אן אויג.

כח) וְכִי יִגַּח שׁוֹר אֶת אִישׁ אוֹ אֶת אִשָּׁה וָמֵת סָקוֹל יִסָּקֵל הַשּׁוֹר וְלֹא יֵאָכֵל אֶת בְּשָׂרוֹ וּבַעַל הַשּׁוֹר נָקִי:
אויב אן אקס וואס איז א "תם" דאס מיינט אז ער האט נאך נישט געשטויסן דריי מאהל, וועט שטויסן א מענטש, זאל מען פארשטיינערן דעם אקס, און דער פלייש טאהר מען נישט עסן, און דער בעל השור איז ריין. "שור" מיינט נישט דווקא א שור, עס מיינט אלע בהמות וחיות, ווייל מיר לערנען דאס ארויס "שור שור משבת" דער פסוק כאפט נאר אהן "שור" ווייל נארמאהל שטויסט אן אקס, "ולא יאכל את בשרו" פארוואס דארף דער תורה דאס זאגן, אוודאי טאהר מען נישט עסן דער פלייש, קיין שום נבילה טאהר מען דאך נישט עסן? נאר מען לערנט פון דא ארויס אז אפילו מען האט געשאכטן דעם בהמה נאכדעם וואס מען האט גע'פסק'נט, טאהר מען נאך אלץ די פלייש נישט עסן, (כאטש אז יעצט איז דאס נארמאל גע'שחט'ען, און עס איז בכלל נישט קיין נבלה דאך טאהר מען דאס נישט עסן) "ובעל השור נקי" ער איז ריין פון מיתה, דאס מיינט אז ער באקומט נישט קיין מיתה, אויך איז ער ריין פון געלט דאס מיינט אז ער בלייבט אהן זיין בהמה

כט) וְאִם שׁוֹר נַגָּח הוּא מִתְּמֹל שִׁלְשֹׁם וְהוּעַד בִּבְעָלָיו וְלֹא יִשְׁמְרֶנּוּ וְהֵמִית אִישׁ אוֹ אִשָּׁה הַשּׁוֹר יִסָּקֵל וְגַם בְּעָלָיו יוּמָת: ל) אִם כֹּפֶר יוּשַׁת עָלָיו וְנָתַן פִּדְיֹן נַפְשׁוֹ כְּכֹל אֲשֶׁר יוּשַׁת עָלָיו:
אויב דער אקס איז שוין א "מועד" דאס מיינט אז ער האט שוין געשטויסן דריי מאהל און יעצט גייט ער און ער שטויסט א פערטע מאהל, באקומט דער אקס מיתה און דער בעל השור באקומט מיתה בידי שמים: "והמית" עס איז נישט קיין חילוק ווי אזוי ער האט גע'הרג'עט אפילו ער האט גע'הרג'עט מיט דחיפה, נשיכה, בעיטה (שטיפן, בייסן, צוקוועטשן) איז ער אויך מחויב. "וגם בעליו יומת" ער באקומט "מיתה בידי שמים" ווייל מען לערנט דאס ארויס פון א פסוק "מות יומת המכה רוצח הוא" דרש'ענען חז"ל "על רציחתו אתה מחייבו ואי אתה מחייבו על רציחת שורו" (מען קען נאר מחייב זיין א מענטש מיתה, אויב ער אליין האט גע'הרג'עט, אבער אויב זיין אקס האט גע'הרג'עט נישט) . "אם כפר" געווענדליך ווען עס שטייט "אם" מיינט דאס א רשות, דאס מיינט אז ער מוז נישט, אבער דא מיינט דאס א חוב, דער הלכה איז אז ער דארף באצאלן "כפר" (אזוי ווי - אם כסף תלוה - אם מזבח אבנים) "ונתן פדיון נפשו" עס איז א מחלוקת וויפיל ער דארף באצאלן איינער האלט "דמי ניזק" דאס מיינט דער ווערט פון דעם געשעדיקטער מענטש, און איינער האלט "דמי מזיק" דער ווערט פון דער וואס האט געשעדיקט, (זיין אייגענע ווערט) ווייל ער דארף דאך א כפרה פאר "זיין אייגענע נפש" אז ער זאל נישט באקומען קיין מיתה בידי שמים.

לא) אוֹ בֵן יִגָּח אוֹ בַת יִגָּח כַּמִּשְׁפָּט הַזֶּה יֵעָשֶׂה לּוֹ:
די אלע הלכות וואס מיר האבן פריער געלערנט וועגן א שור שנגח את האדם, איז נישט נאר אויב ער שטויסט א דערוואקסענע מענטש, דער זעלבע איז אויב ער שטויסט א קטן אדער א קטנה.

לב) אִם עֶבֶד יִגַּח הַשּׁוֹר אוֹ אָמָה כֶּסֶף שְׁלשִׁים שְׁקָלִים יִתֵּן לַאדֹנָיו וְהַשּׁוֹר יִסָּקֵל:
אויב דער אקס האט געשטויסן אן עבד כנעני אדער א שפחה כנענית, איז דא א גזירת הכתוב אז מען דארף באצאלן 30 שקלים, עס איז בכלל נישט קיין חילוק וויפיל דער עבד אדער שפחה זענען ווערט, אנדערש ווי מיר האבן געלערנט ביי סתם א מענטש וואס מען שאצט זיי אפ.

לג) וְכִי יִפְתַּח אִישׁ בּוֹר אוֹ כִּי יִכְרֶה אִישׁ בֹּר וְלֹא יְכַסֶּנּוּ וְנָפַל שָׁמָּה שּׁוֹר אוֹ חֲמוֹר: לד) בַּעַל הַבּוֹר יְשַׁלֵּם כֶּסֶף יָשִׁיב לִבְעָלָיו וְהַמֵּת יִהְיֶה לּוֹ:
"וכי יפתח" אויב א מענטש מאכט אויף א דעקעל פון א גרוב אין'ם רשות הרבים וואס איז טיף 10 טפחים, "או כי יכרה" אדער ער גראבט א גריב פון 10 טפחים, "כי יפתח וכי יכרה - להביא כורה אחר כורה" דאס מיינט אפילו א מענטש האט געגראבן 9 טפחים און א צווייטע האט צוגעגראבן נאך 1 טפח, און יעצט איז עס געווארן 10 איז דער צווייטע מחויב, כאטש ער האט נאר געגראבן איינס. "ונפל שמה שור או חמור" אז אויב עס פאלט אריין א שור אדער א חמור אדער אפילו אן אנדערע מין בהמה וחיה (ווי מיר לערנען ארויס פון שור שור משבת) דארף דער בעל הבור באצאלן פאר'ן בעל השור וויפיל ער האט שאדן געמאכט, (דער וואס האט געגראבן הייסט דער בעל הבור ווייל ער איז דער בעל הבית פון שעדיגן) "שור" "שור ולא אדם" נאר א בהמה פאלט אריין, אבער אויב א מענטש פאלט אריין און ער שטארבט דארף ער נישט באצאלן, ווייל א מענטש האט שכל, און ער וואלט געקענט אכטונג געבן, אבער אויב א מענטש ווערט געשעדיקט דארף ער יא באצאלן, "חמור" "חמור ולא כלים" אויב ווען דער בהמה איז אריינגעפאלן אין'ם בור איז געווען אויף איהם "כלים" און זיי זענען צובראכן געווארן, דארף ער נישט באצאלן פאר די כלים. "ישיב" דער ווארט ישיב איז איבעריג, דרש'ענען חז"ל "ישיב" ואפילו שוה כסף, ער מוז נישט באצאלן ממש געלט, נאר ער מעג אפילו באצאלן ווערט פון געלט "והמת יהיה לו" ער קען געבן פאר די "ניזיק" די טויטע בהמה, און ער זאל נאר צוצאלן די חסרון.

לה) וְכִי יִגֹּף שׁוֹר אִישׁ אֶת שׁוֹר רֵעֵהוּ וָמֵת וּמָכְרוּ אֶת הַשּׁוֹר הַחַי וְחָצוּ אֶת כַּסְפּוֹ וְגַם אֶת הַמֵּת יֶחֱצוּן:
אויב אן אקס וואס איז א תם, (דאס מיינט אז ער האט נאכנישט געשעדיקט 3 מאהל קיין בהמה) וועט שטויסן אן אקס פון א צווייטע מענטש, עס איז נישט קיין חילוק ווי אזוי ער האט געשטויסן סיי - בקרניו, בגופו, ברגליו, בשיניו, (מיט זיינע הערנער, גוף, פיס, ציין) דארף ער באצאלן "חצי נזק" א האלבע פון די שאדן. לכאורה פארוואס שטייט אין פסוק אז מען פארקויפט ביידע בהמות, דאס מיינט נישט "חצי נזק, ענפערט רש"י, אז דער פסוק רעדט זיך וועגן א פאל וואס ביידע אקסן זענען ווערט די זעלבע פארן שטויסן, וואס דעמאלס אויב מען פארקויפט ביידע בהמות און מען צוטיילט די געלט קומט דאס אייביג אויס חצי נזק.

לו) אוֹ נוֹדַע כִּי שׁוֹר נַגָּח הוּא מִתְּמוֹל שִׁלְשֹׁם וְלֹא יִשְׁמְרֶנּוּ בְּעָלָיו שַׁלֵּם יְשַׁלֵּם שׁוֹר תַּחַת הַשּׁוֹר וְהַמֵּת יִהְיֶה לּוֹ:
אויב דער בהמה איז שוין א מועד (דאס מיינט אז ער האט שוין 3 מאהל גע'הרג'עט א בהמה) איז דער הלכה אז ער צאלט דער גאנצע שאדן "והמת יהיה לו" "לניזיק" ער מוז נישט צאלן דער גאנצע שאדן מיט געלט, נאר ער קען איהם געבן די טויטע בהמה, און צאלן די איבריגע געלט. [משלם מן עלייה]

לז) כִּי יִגְנֹב אִישׁ שׁוֹר אוֹ שֶׂה וּטְבָחוֹ אוֹ מְכָרוֹ חֲמִשָּׁה בָקָר יְשַׁלֵּם תַּחַת הַשּׁוֹר וְאַרְבַּע צֹאן תַּחַת הַשֶּׂה:
אויב א מענטש האט גע'גנב'עט א "שור" דארף ער צוריק צאלן 5 אקסן, און אויב ער האט גע'גנב'עט א "שה" דארף ער צוריק צאלן 4 לעמעלעך. פארוואס חזר'ט די תורה איבער צוויי מאהל שור און צוויי מאהל שה, עס וואלט געקענט שטיין "כי יגנב איש שור וטבחו וגו' חמשה בקר ישלם וארבע צאן תחת השה?" נאר פון דא לערנען מיר ארויס אז "תשלומי ד' וה'" איז טאקע נאר ביי א שור און ביי א שה, און מיר לערנען נישט ארויס "שור שור משבת" אזוי ווי איבעראל. אמר ר' יוחנן בן זכאי חס המקום וגו' אמר ר' מאיר בוא וראה וגו' כוחה של מלאכה, כבוד הבריות]

א) אִם בַּמַּחְתֶּרֶת יִמָּצֵא הַגַּנָּב וְהֻכָּה וָמֵת אֵין לוֹ דָּמִים: ב) אִם זָרְחָה הַשֶּׁמֶשׁ עָלָיו דָּמִים לוֹ שַׁלֵּם יְשַׁלֵּם אִם אֵין לוֹ וְנִמְכַּר בִּגְנֵבָתוֹ:
אויב מען טרעפט דעם גנב אינטערגראבן ביי זיך אין דער היים מעג מען איהם הרג'ענען, (ווען ער קומט ביי דיר אריין אין שטוב איז אזוי ווי ער קומט אריין א טויטע אהן בלוט) ווייל ווען ער קומט אריין ווייסט ער דאך אז אפשר וועט מען זיך אנקעגן שטעלן ממילא איז ער גרייט אויף צו הרג'ענען און מיר ווייסן דאך אז "הבא להרגך השכם להרגו" אויב דו זעהסט ווי איינע קומט דיר הרג'ענען מעגסטו זיך פעדערן און איהם הרג'נען, וועגן דעם מעגסטו איהם הרג'ענען, אבער אויב "אם זרחה השמש" עס איז קלאר אזוי ווי די זון, (וואס מאכט שלום אין די וועלט) דאס הייסט אז דו ווייסט קלאר אז ער גייט דיר נישט הרג'ענען, למשל אויב דער גנב איז דיין טאטע, וואס דו ווייסט גאנץ גוט אז אפילו דו וועסט זיך אנקעגן שטעלן וועט א טאטע קיינמאהל נישט הרג'ענען זיין זון, אדער למשל אויב עס איז דא עדים וואס זעהן די מעשה, ווייסט דאך דער גנב אז מען וועט איהם הרג’ענען ביי בית דין אויב ער וועט הרג'ענען, וועט ער דאך יעצט איהם נישט הרג'ענען, דעמאלס "דמים לו" (קומט ער יא אריין מיט בלוט ער איז יא א לעבעדיגע) טארסט דו איהם נישט הרג'ענען. "שלם ישלם, אם אין לו ונמכר בגניבתו" א גנב דארף דאך באצאלן "כפל" און אזוי איז אויך דא. אויב אזוי פארוואס שטייט נישט דא אז מען דארף באצאלן כפל? ווייל וויבאלד נאכדעם שטייט "ונמכר בגניבתו" און אויב ער האט צו צאלן דער קרן, אבער דער כפל האט ער נישט, דארף מען איהם נישט פארקויפן וועגן דעם. (בקיצור מען פארקויפט א גנב פאר א קנכעט נאר אויב ער האט גארנישט צו צאלן, אבער אויב ער האט יא די קרן, דאס הייסט די געלט פון די גנבה, און ער האט נישט די "כפל" פארקויפט מען איהם נישט)

ג) אִם הִמָּצֵא תִמָּצֵא בְיָדוֹ הַגְּנֵבָה מִשּׁוֹר עַד חֲמוֹר עַד שֶׂה חַיִּים שְׁנַיִם יְשַׁלֵּם:
א גנב באצאלט "חיים" דאס מיינט אדער די לעבעדיגע, אדער די ווערט פון לעבעדיגע, און ער קען איהם נישט געבן טויטע בהמות. "שנים ישלם" אייביג צאלט א גנב "כפל" עס איז נישט קיין חילוק וואס ער האט גע'גנב'עט, (ווי מיר לערנען ארויס פון א פסוק "משור עד חמור עד שה עד שלמה על כל אבדה וגו')

ד) כִּי יַבְעֶר אִישׁ שָׂדֶה אוֹ כֶרֶם וְשִׁלַּח אֶת בְּעִירֹה וּבִעֵר בִּשְׂדֵה אַחֵר מֵיטַב שָׂדֵהוּ וּמֵיטַב כַּרְמוֹ יְשַׁלֵּם:
"יבער - בעירו - ובער" זענען אלע לשונות פון בהמה אזוי ווי עס שטייט "אנחנו ובעירינו". אויב א מענטש פירט זיין בהמה "ושלח את בעירו" דער בהמה צוטרעט יענעמ'ס פעלד, וואס דאס הייסט "רגל" אדער "ובער בשדה אחר" ער עסט אויף אין יענעמ'ס פעלד וואס דאס הייסט "שן" איז די הלכה אז ער דארף באצאלן וואס ער האט איהם שאדן געמאכט, און אויב ער צאלט מיט פעלדער "מיטב שדהו ומיטב כרמו ישלם" דארף ער באצאלן פון די בעסטע, ווייל ביי פעלדער איז דאך דא דריי מדריגות, עס איז דא "עידית" דאס איז די בעסטע, עס איז דא "בינונית" דאס איז די מיטעלסטע חשוב, און עס איז דא "זיבורית" דאס איז די שוואכסטע, זאגן אונז חז"ל אז "הנזקין שמין להם בעידית" אויב מען שעדיגט דארף מען צאלן פון די בעסטע.

ה) כִּי תֵצֵא אֵשׁ וּמָצְאָה קֹצִים וְנֶאֱכַל גָּדִישׁ אוֹ הַקָּמָה אוֹ הַשָּׂדֶה שַׁלֵּם יְשַׁלֵּם הַמַּבְעִר אֶת הַבְּעֵרָה:
אויב א מענטש האט אנגעצינדן א פייער ביי זיך אין רשות, און נאכדעם האט א ווינט געבלאזן "כי תצא" אין די פייער איז אליין געגאנגען צו אן אנדערע רשות און עס האט פארברענט די תבואה פון זיין חבר וכדו' דארף ער באצאלן, "שלם ישלם המבעיר את הבערה" כאטש אז ער האט בכלל נישט אנגעצונדן די תבואה, אבער וויבאלד ער האט אנגעצונדן א פייער און נישט אכטונג געגעבן דערויף הייסט ער דער "מבעיר הבערה" און ער איז מחיוב .

ו) כִּי יִתֵּן אִישׁ אֶל רֵעֵהוּ כֶּסֶף אוֹ כֵלִים לִשְׁמֹר וְגֻנַּב מִבֵּית הָאִישׁ אִם יִמָּצֵא הַגַּנָּב יְשַׁלֵּם שְׁנָיִם: ז) אִם לֹא יִמָּצֵא הַגַּנָּב וְנִקְרַב בַּעַל הַבַּיִת אֶל הָאֱלֹהִים אִם לֹא שָׁלַח יָדוֹ בִּמְלֶאכֶת רֵעֵהוּ: ח) עַל כָּל דְּבַר פֶּשַׁע עַל שׁוֹר עַל חֲמוֹר עַל שֶׂה עַל שַׂלְמָה עַל כָּל אֲבֵדָה אֲשֶׁר יֹאמַר כִּי הוּא זֶה עַד הָאֱלֹהִים יָבֹא דְּבַר שְׁנֵיהֶם אֲשֶׁר יַרְשִׁיעֻן אֱלֹהִים יְשַׁלֵּם שְׁנַיִם לְרֵעֵהוּ:
די דריי פסוקים רעדן זיך אין א פאל אויב א מענטש האט געבעטן זיין חבר אז ער זאל איהם היטן א זאך (כסף או כלים וכדו') אהן געלט, דאס הייסט א "שומר חנם", און ווען ער איז געקומען צוריק נעמען זיין חפץ טענה'ט ער "עס איז גע'גנב'עט געווארן" אדער "עס איז פארלוירן געווארן". און מיר ווייסן נישט קלאהר וואס דא איז געשעהן, עס קען זיין אז עס איז אמת, אבער עס קען גאהר זיין אז ער אליין איז דער גנב, זאגט די תורה אז אויב מען טרעפט דעם גנב דארף ער באצאלן כפל, אבער אויב מען טרעפט נישט דעם גנב, און "כי הוא זה" דער בעל הפקדון טענה'ט אז דער שומר אליינס איז דער גנב, דארף דער שומר גיין צו בית דין און שווערן, 3 שבועות (1) אז דער חפץ איז נישט אין זיין רשות (2) אז ער האט נישט גענוצט דער חפץ (3) אז עס איז גע'גנב'עט געווארן, אדער פארלוירן געווארן, און ער איז פטור, ווייל א שומר חנם איז נאר חייב אויב ער איז געווען א פשיעה. אויב עס קומט עדים וואס זאגן אז ער האט דאס גע'גנב'עט, דארף ער באצאלן כפל, און אויב מען טרעפט אז די עדות זענען "זוממין" דאס הייסט אז זיי האבן געזאגט ליגענט, דארפן די עדות באצאלן כפל ווי עס שטייט אין פסוק "כאשר זמם לעשות לאחיו", (דער זעלבע וואס ער האט דא געוואלט טוהן, טוט מען צו איהם) מען לערנט אויך ארויס פון דעם פסוק "כי הוא זה" אז נאר אויב דער שומר איז א "מודה במקצת" דעמאלס קען מען איהם מחייב זיין א שבועה.

ט) כִּי יִתֵּן אִישׁ אֶל רֵעֵהוּ חֲמוֹר אוֹ שׁוֹר אוֹ שֶׂה וְכָל בְּהֵמָה לִשְׁמֹר וּמֵת אוֹ נִשְׁבַּר אוֹ נִשְׁבָּה אֵין רֹאֶה: י) שְׁבֻעַת יְהֹוָה תִּהְיֶה בֵּין שְׁנֵיהֶם אִם לֹא שָׁלַח יָדוֹ בִּמְלֶאכֶת רֵעֵהוּ וְלָקַח בְּעָלָיו וְלֹא יְשַׁלֵּם: יא) וְאִם גָּנֹב יִגָּנֵב מֵעִמּוֹ יְשַׁלֵּם לִבְעָלָיו: יב) אִם טָרֹף יִטָּרֵף יְבִאֵהוּ עֵד הַטְּרֵפָה לֹא יְשַׁלֵּם:
די 4 פסוקים רעדן זיך וועגן א שומר שכר, דאס מיינט אז ער היט זיין חפץ פאר געלט, א שומר שכר איז מחויב אויף גניבה ואבידה "ומת או נשבר או נשבה" אבער ער איז פטור אויב עס איז געווען א "אונס" "שבעת ה' תהיה בין שניהם" ער דארף אבער שווערן 2 שבועות (1) אז ער האט נישט געניצט דער חפץ (2) אז עס איז טאקע אזוי ווי ער זאגט אז עס איז אן אונס, און ער איז פטור "הטרפה" נאר אויב עס איז געווען א געוויסע טרפה, וואס איז אן אונס דעמאלס דארף ער נישט באצאלן, דאס מיינט אז אויב עס איז פארציקט געווארן דורך א "זאב - ארי - דוב - ונחש, וואס ער האט נישט געקענט העלפן, איז ער פטור, ווייל דאס הייסט אן אונס, אבער אויב עס איז פארציקט געווארן דורך א קאץ וכדו' וואס ער וואלט זיך יא געדארפט אנקעגן שטעלן, איז דאס נישט קיין אונס און ער איז מחויב.

יג) וְכִי יִשְׁאַל אִישׁ מֵעִם רֵעֵהוּ וְנִשְׁבַּר אוֹ מֵת בְּעָלָיו אֵין עִמּוֹ שַׁלֵּם יְשַׁלֵּם: יד) אִם בְּעָלָיו עִמּוֹ לֹא יְשַׁלֵּם אִם שָׂכִיר הוּא בָּא בִּשְׂכָרוֹ:
די 2 פסוקים רעדן זיך וועגן א שואל, און א שוכר, אויב א מענטש האט געבארגט א חפץ, איז ער יא מחיוב אויף "אונס" "אם בעליו עמו לא ישלם" אויב דער בעל הבית איז געווען מיט איהם ווען ער האט דאס געבארגט, איז ער פטור, דאס מיינט אזוי, אז אויב בשעת ער האט געבארגט דעם חפץ האט ער איהם עפעס געטוהן, אדער האט ער פונקט פאר איהם געארבייט, אפילו א צווייטע ארבייט וואס האט נישט קיין שייכות מיט דער געבארגטע זאך, איז ער פטור "אם שכיר הוא" אויב ער איז א שוכר, דאס מיינט אז ער האט געדינגען ביי איהם דער חפץ "בא בשכרו" איז דער חפץ צו איהם געקומען דורכ'ן דינגען, און נישט נישט דורך בארגן, וועגן דעם האט ער נישט דעם דין פון א "שואל" און ער איז נישט מחויב באונסים, עס איז א מחלוקת ר' מאיר און ר' יהודה צו ער האט א דין ווי א שומר חנם, אדעד ווי א שומר שכר, רבי מאיר האלט אז א שוכר האט די זעבע הלכות ווי א שומר חנם, און רבי יהודה האלט אז ער האט די זעלבע הלכות ווי א שומר שכר.

הצלחה רבה
אוועטאר
שבת קודש
שר חמישים
תגובות: 83
זיך איינגעשריבן אום: פרייטאג סעפטעמבער 26, 2008 1:28 am

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך שבת קודש »

ואלה המשפטים אשר תשים לפניהם (כא-א) אלה פוסל את הראשונים, ואלה מוסיף על הראשונים, (רש"י) ס'איז באקאנט אז אויב מ'טוט תשובה מיראה, ווערן די זדונות, כשגגות, און אויב מ'טוט תשובה מאהבה ווערן די זדונות זכיות. דער ווארט "אלה", איז ר"ת ל'יהודים ה'יתה א'ורה, און דער ווארט "ואלה" איז ר"ת ל'יהודים ה'יתה א'ורה ו'שמחה. אלה פוסל את הראשונים, אויב מ'טוט תשובה נאר מיראה איז פוסל את הראשונים, דאס הייסט אז די זדונות ווערן נאר אזוי ווי שגגות, ואלה מוסיף על הראשונים, אויב מ'טוט אבער תשובה מאהבה, איז דאס מוסיף על הראשונים, און די עבירות ווערן ממש ווי מצוות.
(אמרי חיים)
אשר תשים לפניהם, (שם) כשולחן הערוך ומוכן לאכול לפני האדם (רש"י) עס זענען דא מצוות ווי למשל צדקה וכדו' וואס קאסטן זייער אסאך געלט, דארף א מענשט וויסן אז אפילו מען געט אויס גרויסע געלט פאר א מצוה וועט איהם דאס ח"ו נישט אוועק נעמען פון זיין פרנסה, נאר אדרבה, עס וועט איהם נאר צוגעבן מער און מער פרנסה בשפע, "אשר תשים לפניהם" תורה און מצות וואס מען איז מקיים, אפילו עס קאסט אסאך געלט, "שולחן ערוך ומוכן לאכול לפני האדם", איז גורם א אנגעגרייטער טיש און זייער אסאך פרנסה.
(תפארת שלמה)
כי תקנה עבד עברי וגו' (כא-ב) ווי אזוי קען א איד צוקומען צו די מדריגה פון זיין א "עבד" א קנעכט צו דעם אייבערשטן, ווען ער ווייסט אז ער געפונט זיך אויף דער וועלט נאר אויף א קורצע צייט, ער איז א "עברי" א דורכגייעדיגער מענטש, ער גייט נאר דא אביסל אריבער.
(דמשק אליעזר)

ובשביעית יצא לחפשי חנם (כא-ב) הרה"ק ר' יצחק נעשכיזער זי"ע האט געזאגט, "ובשביעית" מיינט מען שבת. דורך דעם וואס א איד האלט הייליג דעם שבת און איז איהם מכבד, "יצא לחפשי" - ווערט מען באפרייט פון דעם יצר הרע.

אם בגפו יבא בגפו יצא וגו' (כא-ג) א מענטש דארף ארבעטן זיין גאנצע לעבן, אז זיין נשמה זאל נאך זיין פטירה ארויף קומען צום באשעפער אהן קיין עבירות, ריין אזוי ווי ער איז באשאפן געווארן. "אם בגפו יבא" אזוי ווי דו ביזט געקומען אויף דעם וועלט אליין ריין אהן קיין עבירות "בגפו יצא", זאלסטו ארבעטן אז דיין נשמה זאל אויך צוריק ארויף קומען ריין אזוי ווי זי איז געווען.
(אמרי קודש - סאדיגורא)

אם יום או יומים יעמד לא יקם כי כספו (כא-כא) רבי ר' בונם פון פשיסכא זי"ע האט געלאכט פון די סארט מענטשן וואס א גאנצע יאהר דאווענען זיי אהן כוונה און היפן די ווערטער מיט איילעניש. און אפילו "אם יום" דער איין הייליגער טאג פון יאהר דאס מיינט יום כיפור, אדער: "יומים" (צוויי טעג) - דאס זענען ראש השנה, ווען מען דאווענט מער לאנגזאם. אויך דעמאלטס "לא יוקם" בלייבט נישט זיין דאווענען שטיין מיט א פעסטקייט. ווייל "כי כספו הוא" ער האט נאר אינזינען ביים דאווענען, זיין געלט און אנדערע גשמיות'דיגע געברויכן. און ער טראכט גארנישט פון תשובה טוהן און פארעכטן זיינע מעשים.

וכי ימכר איש את בתו לאמה לא תצא כצאת העבדים (כא-ז) דאס יודישע פאלק ווערט אנגערופן "די טאכטער פון דעם אייבערשטן". ווען עס וועט קומען די גאולה שלימה, וועלן די יודן נישט ווערן אויסגעלייזט דורך צער און יסורים, "לא תצא כצאת העבדים" זיי וועלן נישט ארויס גיין אזוי ווי עבדים כנענים וואס גייען ארויס "בשן ועין", דאס מיינט מיט יסורים, נאר די גאולה וועט קומען דורך שמחה און נחת.
(דמשק אליעזר)
עין תחת עין וגו' (כא-כד) ווען א איד פאסט אויף, נישט מטמא צו זיין זיינע אויגן און ער היט זיי אפ, נישט צו קוקן אויף קיין שלעכטס נאר אויף גוטע און הייליגע זאכן, - באקומט ער א שכר "מידה כנגד מידה", און דער אייבערשטער האלט זיינע אויגן אויף איהם צו קוקן נאר אויף זיינע גוטע מעשים, איהם משפיע צו זיין השפעות טובות. - "עין תחת עין".
(תפארת שלמה)
עין תחת עין וגו'. (שם) די גמרא לערנט ארויס, אז דאס מיינט מען נישט אז מען דארף יענעם צוריק קאליע מאכן די אויגן, נאר מען דארף איהם באצאהלען געלט. זאגט דער ווילנער גאון זי"ע אז דאס איז מרומז אין די ווערטער, "תחת עין". מען דארף געבן דאס וואס איז לעבן עיין, דאס מיינט מען די אותיות וואס זענען נאך דער ווארט "עין" נאך ע' קומט פ' - נאך י' קומט כ' - נאך נ' קומט ס' צוזאמען איז כ-ס-ף.
אוועטאר
שבת קודש
שר חמישים
תגובות: 83
זיך איינגעשריבן אום: פרייטאג סעפטעמבער 26, 2008 1:28 am

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך שבת קודש »

סיפורי צדיקים
דער הייליגער גאון "ר' מרדכי בנעט זצ''ל" איז אמאל געווען ביי א ברית, און מיט'ן די סעודה איז פארלוירן געווארן די זילבענער לייכטער פון די בעל הברית. אלע האבן ארום געזוכט עס צו טרעפן, אבער עס האט גארנישט געהאלפן, די לייכטער איז נישט געפונען געווארן.
און מיט'ן זיצענדיג ביי די סעודה, רופט זיך אן די בעל הבית פון די הויז וואו די בעל הברית האט געוואוינט, צום הייליגער גאון, מיט א חוזק. אז אזוי ווי "אליהו הנביא" איז דאך דא ביים ברית, זאל דער גאון אים פרעגן וואו די לייכטער איז פארלוירן געווארן.
די הייליגער צדיק האט אראפ געלייגט זיין קאפ אויף זיין צוויי הענט, און געבליבן אזוי פאר א וויילע. נאך עטליכע מינוט רופט זיך אן די גאון צו אים, "אליהו הנביא" האט מיר אנטפלעקט וואו עס ליגט די "לייכטער". דער בעל הבית פון דער הויז האט דאס גע'גנבעט, "דו ביסט דער גנב". און ער האט עס מרמז געווען אין א פסוק. שטייט "אם לא ימצא הגנב ונקרב דאס איז ר''ת "אליהו", אליהו הנביא איז מגלה אויב מ'טרעפט נישט דער גנב זאל מען זיך דערנענטערן "בעל הבית" צו דער בעל הבית פון דער הויז, וכך הוה. אכן נודע הדבר אז ער האט עס גע'גנבעט. און אזוי ווי דער וועלט זאגט אויף דער גנב ברענט דאס היטל.
אוועטאר
פויער
שר האלף
תגובות: 1037
זיך איינגעשריבן אום: פרייטאג דעצעמבער 21, 2007 8:30 am
לאקאציע: אינמיטן די אידישע וועלט

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך פויער »

זייער שיין יישר כח
ביז אין קרעשטמע דארף מען אויך א טרונק בראנפן, וויאזוי געט מען זיך א עצה?
מען קען עס האבן ביי די אידישע וועלט...!
זיידעניו
שר ארבעת האלפים
תגובות: 4376
זיך איינגעשריבן אום: פרייטאג פעברואר 01, 2008 12:51 pm

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך זיידעניו »

ואלה המשפטים אשר תשים לפניהם.
דאס ווארט לפניהם איז טייטש "פאר זיי".
דער פסוק לערענט אונז אז די מצוות שבין אדם לחבירו, דאס זענען די דינים און משפטים, ווי אזוי א איד דארף זיך פירן מיט אנדערע מענטשן. מיט דרך ארץ און גערעכטיגקייט, דאס קומט נאך פאר זיי, דאס מיינט נאך פאר די תורה וואס איז מצוות שבין אדם למקום, ווייל "דרך ארץ קדמה לתורה".
(כלי יקר)
ואלה המשפטים אשר תשים לפניהם:
אמאל מאכט זיך ווען א מענטש זעט אז פון הימל שטראפט מען אים, און ער טראכט ביי זיך "איך בין דאך ערליך און גוט, "פארוואס קומט דאס פאר מיר ?"
דארף ער וויסן. אז מיר קליינע מענטשעלעך פארשטייען נישט די וועגן פון גרויסן באשעפער. אבער עס קען זיין אז אין פריערדיגן גלגול האט ער געטוען אן עבירה, און ער דארף אפקומען אויף דעם.
דאס זאגט אונז די תורה הקדושה. ואלה המשפטים אויב איינער האט דינים, ד.מ. ער האט ח"ו צרות. און ער ווייסט נישט פארוואס עס קומט אים, ווייל ער האט נישט געזונדיגט. אשר תשים זאל ער דאס אנלייגן לפניהם פאר אים, אז מ'שטראפט אים אויף די עבירות וואס ער האט געטוען אין דעם פריערדיגן גלגול.
(דברי יחזקאל)
כי תקנה עבד עברי שש שנים יעבוד ובשביעית יצא לחפשי חנם
דער הייליגער שינאווער רב זי"ע האט געזאגט אז ווען ער איז געווען א קינד איז ער געווען ביי הרה"ק ר' מאיר מאפטא האט ער געהערט אז ער זאגט אז עבד עברי איז בגימטריא משיח אבער ער האט נישט געהערט וויאזוי ער איז מסביר דעם פסוק.
דער פשט קען זיין ווייל חז"ל זאגן עס איז דא צוויי וועגן פון ביאת המשיח איינס אויב אידען טוען תשובה איז יעדן טאג די זמן (בבחינת אחישנה) אויב טיט מען נישט תשובה איז דא א זמן וואס השי"ת וועט שוין נישט ווארטען נאר ער וועט ברענגן אליהו הנביא ער זאל מחזיר בתשובה זיין און עס וועט זיין די גאולה (בחינת בעתה) .
די גמרא זאגט אז די וועלט שטייט זעקס טויזענט יאר און נאכדעם וועט זיין עולם הבא, קומט אויס אז דעמאלס וועט שוין מוזען קומען די גאולה אפי' מען איז נישט ראוי.
דאס זאגט דער פסוק כי תקנה עבד עברי אויב ווילסטו ברענגן משיח [עבד עברי בגימ' משיח] שש שנים "יעבוד" די ערשטע זעקס יאר דאס מיינט די ערשטע זעקס טויזעט יאר מוז מען ארבעטען דערויף, ווייל נאר אויב מען טיט תשובה וועט מען אויסגעלייזט ווערן, אבער ובשביעית אויף ווען עס הייבט זיך אן די די זיבעטע טויזעט יאר יצא לחפשי "חנם" מוז שוין כלל ישראל ארויסגיין פון גלות אומזינסט, אפי' אויב מען איז נישט ראוי וועט דער אייבערשטער שיקען אליהו מחזיר בתשובה זיין.
מנחת עני
כי תקנה עבד עברי.
עס וואלט געדארפט שטיין, כי תקנה עברי לעבד? נאר די פרשה רעדט דאך פין א איד וואס האט גע'גנב'עט, און ער האט עובר געוועהן אויף דעם איסור פין גניבה, דערפאר שטייט דער לשון -עברי- דאס מיינט ווייל ער האט עובר געוועהן אויף אן עבירה, עבד - דערפאר איז ער אן עבד.
(החיד"א ז"ל, בנחל קדומים)
נאך א טעם פארוואס מען רופט דעם יודישען קנעכט, עבד עברי, ווייל עברי איז א לשון פון דורכגאנג, דאס קנעכטשאפט פון א איד, איז נישט אויף אייביג, נאר צייטווייליג, ווייל ער גייט דאך ארויס נאך זעקס יאהר נישט ווי ביי אן עבד כנעני, וואס בלייבט שטענדיג א קנעכט.
(אור החיים הק' ז"ל)
כי תקנה עבד עברי
זאגט רש"י, עבד שהוא עברי, א קנעכט וואס ער איז א איד, פרעגט רש"י או אינו אלא עבדו של עברי אפשר מיינט מען א עבד כנעני וואס מען האט געקויפט פון א איד ? פרעגען אלע מפרשים פארוואס האט די תורה געשריבען "כי תקנה עבד עברי" און איך קען זיך טועה זיין אז דער פסוק מיינט א עבד כנעני וואס מען האט געקויפט פון א איד, די תורה וואלט געדארפט שרייבען "כי תקנה עברי לעבד" אז דו וועסט קויפען א איד פאר א קנעכט, און אזוי וועל איך שוין וויסען אז מען מיינט א אידישע קנעכט ?
נאר מיר ווייסן אז ווען השי"ת האט ארויס גענומען די אידען פון מצרים, האט ער זיי קונה געווען פאר קנעכט אזוי ווי עס שטייט אין פסוק (ויקרא כ"ה נ"ה) "כי לי בני ישראל עבדים עבדי הם אשר הוצאתי מארץ מצרים", קומט אויס אז ווען מען קויפט א עבד עברי, קויפט מען נישט א פרייע מענטש, ווייל דער עבד איז שוין פון פריער געווען א עבד צו השי"ת. וועגען דעם ווען עס וועט אויסקומען אז דער האר וועט באפוילען פאר זיין אידישע קנעכט צו טוהן א ארבעט, און דער עבד וועט זאגען איך קען נישט יעצט, ווייל איך וויל טוהן א מצוה, איך וויל גיין דאווענען, אדער בענטשען ברכת המזון, מוז דער האר איהם לאזען, ווייל השי"ת האט שוין פון פריער קונה געווען אלע אידען אלס קנעכט.
דאס איז פשט אין פסוק, "כי תקנה" ווען דו וועסט איהם קויפען, זאלסטו וויסען "עבד" אז ער איז שוין א קנעכט, ער איז א עבד פאר השי"ת, וועסטו וועלען פרעגען פארוואס איז ער שוין א עבד, ווייל "עברי" ער איז א איד, און "כי לי בני ישראל עבדים". וועגען דעם שרייבט דער פסוק "כי תקנה עבד עברי" און נישט "כי תקנה עברי לעבד".
אלשיך הקדוש
ורצע אדוניו את אזנו במרצע
לכאורה איז שווער פארוואס עפעס האט מען געבָארען די לעפל פון די אויער נישט די אנדערע חלקים פון די אויער.
נאר די גמרא זאגט אז וועגן דעם איז באשאפן געווארן די לעפל פון די אויער אז אויב איינער הערט זאכן וואס מען טאר נישט זאל ער זיך צו שטאפען די אויער מיטן לעפל.
דער מענטש וואס ער איז פארקויפט געווארן ווייל ער האט ג'גנב'ט, וויאזוי קען זיין אז ער האט נישט געהערט וואס די תורה זאגט, מוז זיין אז ער האט געהערט וואס מען טאר נישט, , ממילא האט ער נישט געהערט וואס די תורה זאגט.
וועגן דעם בארט מען אים די לעפל פון די אויער אלץ שטראף פארן נישט צושטאפן דעם אויער מיטן לעפל בשעת ער האט געהערט דברים האסורים.
אמרי אמת
כי ימכור איש את בתו לאמה לא תצא כצאת העבדים
איש גייט ארויף אויפן אייבערשטען, און בתו זיין טאכטער גייט ארויף אויף כלל ישראל, דאס מיינט דער פסוק ווען דער אייבערשטער וועט פארקויפן כלל ישראל לאמה פאר א דינסט, דאס מיינט זיי זאלן זיין אינטערטעניג אינטער די גוים, לא תצא כצאת העבדים זאל מען נישט ארויס גיין אזוי ווי קנעכט, דאס מיינט מען זאל אכט געבן אין גלות נישט צו ווערן אזוי נידריג און שמיציג ווי א קנעכט נאר זיך היטען און זיך האלטען פאר אן עם הנבחר, אז ווען השי"ת וועט ארויס נעמען פון גלות זאל מען זיין ריין אן א פעלער.
דברי יואל בשם הזוהר
ורצע אדוניו את אזנו במרצע.
פרעגט רש"י אפשר בארט מען דעם לינקען אויער, ענטפערט רש"י עס שטייט אין פסוק אזנו – אזנו , צו א גזירה שוה, אז מען בארט דעם רעכטן אויער.
מיר האבן א כלל אז די רעכטע זייט איז חשוב'ער פון די לינקע זייט, אויב אזוי איז שווער א קשיא, פארוואס וואלט מען געקענט מיינען אז מען זאל בארען דעם לינקען אויער.
מען קען ענטפערן לויט ווי עס שטייט אין מדרש, אז ווען דער אויבערשטער האט געזאגט די עשרות הדברות, איז ארויסגעגאנגען דאס קול פון זיין רעכטע זייט און די אידן האבן דאס געהערט מיט זייער לינקע אויער.
די אויער בארט מען ווייל מען האט געהערט אויפן בארג סיני "לא תגנוב", און ער האט יא גע'גנב'עט, וואלט מען געקענט מיינען אז וויבאלד "לא תגנוב" האבן זיי געהערט מיט זייער לינקען אויער, זאל מען בארען דעם לינקען אויער, וועגן דעם זאגט רש"י אז מען לערנט ארויס פון א גזירה שוה אז מען בארט דעם רעכטן אויער.
(חנוכת התורה)
ורצע אדניו את אזנו במרצע.
רש"י ברענגט פון ר' יוחנן בן זכאי, אז דערפאר בויערט מען אים זיין אויער, ווייל דאס אויער האט געהערט אויף דעם בארג סיני לא תגנוב... איז שווער, פארוואס בויערט מען אים נישט תיכף ווען ער האט גע'גנב'עט?
נאר די תורה וויל נישט געבען צוויי שטראפען, (כעין אין לוקה ומשלם), פאר דעם גנב עס איז שוין גענוג דער גרויסע שטראף, וואס יעדער ווייסט אז מען האט אים פארקויפט פאר א קנעכט, -אבער ביי דעם קנעכט, וואס ווען מען גיבט אים שוין די ברירה צו האבען פרייהייט, און ער זאגט אז ער וויל נישט ארויסגיין פריי, ווייזט ער דערמיט, אז דער שטראף פון זיין א קנעכט, איז נישט ביי אים קיין שטראף, והא ראיה, ער וויל דאך בלייבן ווייטער א קנעכט, אויב אזוי, מוז מען דאך אים יעצט געבען א שטראף, דערפאר בויערט מען אים הערשט יעצט, ווען עהר קען ווערען פריי, איז יעצט באקומט ער זיין שטראף.
( כלי יקר-פנים יפות ז"ל)
לא תצא כצאת העבדים.
עס איז דא א מסורה פון דריי מאהל דאס ווארט כצאת, אין דעם פסוק, - כצאת משה האהלה, - כצאת השמש בגבורתו, מען קען עס פארבינדען מיט די גמרא (ע"ז ב') אז לעתיד לבא, וועט השם יתברך געבען שכר פאר די יודען, וועלען די אומות העולם קומען, און אויך בעטען שכר, וועט דאך השי"ת זאגען, איהר האט דאך נישט מקיים געוועהן די מצוות,- נאר איך וועל אייך געבען א לייכטע מצוה וואס הייסט "סוכה", און איך וועל זעהן צו איהר וועט כאטש די איינע מצוה מקיים זיין, וועלען די גוים גיין, און יעדער וועט זיך בויען א סוכה אויפ'ן דאך פון זיין הויז, השי"ת וועט מאכען אז עס וועט זיין זעהער הייס, און עס וועט פאר זיי זיין שווער צו זיצען אינדרויסען, וועט יעדער געבען א שטויס אין די סוכה, און ארויס גיין, וועט זיי השי"ת ווייזען אז עס קומט זיי נישט קיין שכר, פרעגט די גמרא, די גוים זענען דאך פטור פון די סוכה, אזוי ווי די הלכה איז, [מצטער פטור מן הסוכה] ווער עס האט צער פון זיצען אין דער סוכה, איז פטור ענטפערט דער גמרא, אז א יוד ווען ער קען נישט טוהן קיין מצוה חס וחלילה, האט עהר דערפון גרויס צער, אבער די גוים וואס געבען א שטויס ווייזען זיי אז זיי פארשעהמען און ווילען נישט טוהן די מצוות.
דאס איז מרומז אין דער מסורה, "כצאת" משה מן האהל, ווען יודען, (וואס משה רבינו איז דער שורש און דער יסוד פון אלע יודען), גייען ארויס פון געצעהלט, (דער סוכה), ואוהביו "כצאת" השמש בגבורתו, ווען די ליעב - האבערס פון השי"ת גייען ארויס פון דער סכה, ווייל דער זון איז זעהער שטארק, לא תצא "כצאת" העבדים, גייען די יודען נישט ארויס אזוי ווי דער עבדים (די גוים) גייען ארויס, זיי פרייען זיך אז זיי זענען פטור געווארען פון די מצוות, אבער יודען גייען אוועק מיט הכנעה, ווייל זיי, די יודען ווילען יא מקיים זיין די מצוות.
(קדושת ציון)
וכי יזיד איש על רעהו ... מעם מזבחי תקחנו למות,
דער אר"י הק' ז"ל ברענגט, אז אליה-ו הנביא האט אנפלעקט פאר הרב הקדוש המקובל ר' משה קורדוברו ז"ל, אז כדי מבטל צו זיין שלעכטע מחשבות, זאל מען זאגען דער פסוק "אש תמיד תוקד על המזבח לא תכבה", דאס איז מרומז אין דעם פסוק - וכי יזיד איש על רעהו - דאס מיינט דער יצר הרע, וואס איז צוזאמען מיט'ן יצר טוב אינ'ם הארץ פונ'ם מענטש וועט באוויליגן - להורגו - צו הרג'ענען דעם מענטש, - בערמה - מיט דער מחשבה, ער וויל שטרויכלען דעם מענטש מיט שלעכטע ר"ל. איז דער עצה, - מעם מזבחי -פון דעם פסוק אש... על המזבח וגו', תקחנו, וועסט דו אים נעמען, למות, צו הרג'ענען דעם יצר הרע.
(עבודת ישראל)
וכי יריבון אנשים וגו'
דער גמרא (ברכות ה' ע"א) זאגט דריי עצות צו געווינען דער יצר הרע, תורה, קריאת שמע, און דערמאנען יום המיתה, דער עצה פון מיתה זאגען דער ספרים, זאל מען נישט נוצען, ווייל עס קען ברענגען צו עצבות ח"ו, דאס איז מרומז אין פסוק, וכי יריבון אנשים, גייט ארויף אויף דער יצר טוב און דער יצר הרע, קען מען שלאגען דעם רעהו (דער יצר הרע וואס מאכט זיך פאר א חבר) באבן דאס מיינט מען תורה (לחות אבנים) באגרוף מיינט קריאת שמע וואס מען לייגט די הענט אויף די אויגען, אבער ולא ימות, מען זאלל נישט נוטצען דער עצה פון דערמאנען דעם יום המיתה, ווייל ונפל למשכב, מען קען פאלען אין עצבות, מען דארף דינען השי"ת מיט שמחה.
(יגל יעקב)
שבתו יתן ורפא ירפא.
עס שטייט אין ספרים הקדושים. אז די מאכלי שבת קודש (עסן פון שבת) זענען א סגולה אויסגעהיילט צו ווערן פון אלע קראנקהייטן, [אזוי ווי מעדעצין.]
דאס קען זיין פשט אין פסוק, שִׁבְתּוֹ איז א לשון פון שַׁבָּת, די שבת'דיגע מאכלים זענען א סגולה, ורפא ירפא אז מען זאל ווערן אויסגעהיילט פון אלע קרענק.
(תפארת שלמה)
ורפא ירפא
ביים אייבערשטען שטייט כי אני ד' רפאיך ווייל ווען דער אייבערשטער היילט ווערט מען אייביג געזונט, אבער א דאקטער מאכט צומאל ערגער און מען מיז נאכדעם גיין צו א צווייטען דאקטער דאס זאגט דער פסוק ורפא ירפא דער דאקטער וועט אויסהיילן וואס א צוויטער דאקטער האט געהיילט ווייל עס איז נאר ערגער געווארן, אבער דער אייבערשטער ווען ער היילט ווערט מען אויף אמאל געהיילט.
דברי יואל
ורפא ירפא.
א איד איז א אמאל געקומען צו א צדיק, און געבעטן ער זאל מתפלל זיין אויף א קראנקען מענטש פון זיין משפחה. ווייל די דאקטוירים האבן אים שוין אויף געזאגט. ד.מ. זיי האבן געזאגט אז ער קען שוין נעבעך נישט לעבן מער.
האט זיך דער צדיק אנגערופן: עס שטייט אין די תורה ורפא ירפא. זאגט רש"י: פון דא לערענט מען ארויס, אז מען מעג גיין צי א דאקטער זיך היילן.
די הייליגע תורה האט נאר געגעבן רשות פארן דאקטער צו היילן א קראנקן מענטש. אבער נישט צו זאגן אז מ'גייט שוין שטארבן ח"ו.
וגונב איש
דער הייליגער רבי ר' בונם פון פשיסחא זצ"ל האט געזאגט: א מענטש דארף זיך אפלערנען פון א גנב דריי זאכן, ווי אזוי צו דינען דעם אויבערשטען.
1) ער איז נישט פויל ! אזוי טאר מען נישט זיין פויל ביים לערנען און דאווענען.
2) אויב עס געלונגט אים נישט איין מאל פראבירט ער נאך אמאל, ער שטעלט זיך נישט אפ ! אזוי אויך דארף מען לערנען, אויב עס גייט נישט ביים ערשטן מאל דארף מען פראבירן נאכאמאל און נאכאמאל.
3) ער באציהט זיך צו די קלענסטע שטיקל גניבה מיט די זעלבע ערענסטקייט ווי צו א גרויסע זאך ! אזוי דארף מען אויך טוען ביים לערנען, נישט נאר א גרויסע-שווערע זאך דארף מען לערנען פלייסיג, נאר אלעס וואס מ'לערענט דארף מען לערנען מיט די זעלבע חשק און געשמאק.
צדיקים האבן געזאגט: "א גנב איז נישט ווער עס קען גנב'ענען, נאר ווער עס גנב'עט. דאס זעלבע איז ביי א תלמיד חכם. א תלמיד חכם הייסט נישט ווער עס קען לערנען, נאר ווער עס לערענט טאקע".
(ר' יחיאל מאיר מגאסטינין זצ"ל)
עין תחת עין:
די גמרא זאגט: רש"י ברענגט דאס אויך. אז דער פסוק מיינט נישט צו זאגן אז ווען מען האקט אויס איינעמס אויג דארף מען אים צוריק אויסהאקן זיין אויג, נאר ער דארף באצאלן געלט, וויפיל דער אויג איז ווערט.
קען מען זאגן א רמז אין פסוק אז דאס מיינט טאקע געלט. עין ווען איינער האקט אויס דעם אויג. תחת דארף מען קוקן די אותיות אונטער עין דעם ווארט עין. דאס מיינט. נאכ'ן אות ע' קומט א פ'. נאך א י' קומט א כ'. און נאך א ן' קומט א ס'. דאס זענען די אותיות "פכס" די זעלבע אותיות ווי דאס ווארט כסף וואס טייטש געלט.
(קול אליהו – ווילנא'ר גאון)
וכי יכה איש את עין עבדו...ואם שן עבדו...
פארוואס האט דער פסוק צוטיילט שן ועין אין צוויי פסוקים עס וואלט געקענט שטיין וכי יכה איש את עין עבדו או שינו וגו'?
נאר, די גמרא זאגט (קידושין כ"ד) אז אויב דאס אויג פון א עבד כנעני איז געוועהן בלינד און ער האט עם ארויסגעגראבין און געמאכט דעם קנעכט פאר א מחוסר אבר (עס פעלט אים דאס אויג) גייט דער עבד כנעני ארויס פריי, נאך א זאך איז דא אויב ער מאכט דאס אויג בלינד און ער האט עס נישט ארויסגעגראבן גייט ער ארויס פריי
וועגן דעם שטעלט נישט דער פסוק צוזאמן שן ועין און איין פסוק כדי מען זאל נישט זאגן אז פינקט ווי ביי א צאהן ווען מען קלאפט עס ארויס דעמאלטס גייט מען ארויס פריי אזוי אויך דארף זיין ביי א אויג אז מען זאל עס ארויסקלאפן אינגאנצען אבער בלינד מאכן איז נישט גענוג דערפאר שטייט אן עקסטרער פסוק ביי עין אז אפילו ביי בלינד מאכן גייט ער אויך ארויס פריי.
(אור החיים הק' ז"ל)
כי יכה איש את עין עבדו ....לחפשי ישלחנו ,
דער ריב"ש האט א שאלה אויב דער עבד האט אנגגעהויבען א קריגעריי מיט זיין האר און האט אים אויפגערעגט ביז דער האר האט אים ארויסגעקלאפט א צאהן אדער דאס אויג אויב דעמאלט גייט ער אויך ארויס פריי.
מען קען עס פושט פון די גמרא (ברכות ה' ע"א) אז יסורין טוהן רייניגען די זונד פון דעם מענטש מען לערנט עס ארויס פון שן ועין וואס איז איינס פון די אברים פון מענטש גייט ער דורך דעם ארויס פריי, יסורין אויף דעם גאנצען גוף פון מענטש איז דאך א ודאי , אז מען ווערט באפרייט דורך זיי פון די עבירות-די יסורים וואס מיר באקומען איז דאך וועגען אונזערע עבירות , וואס מיר האבען דאס געברענגט אויף אונז, פון דעסטוועגען דאך מיט יסורין ווערט מען פטור פון זינד, אזוי אויך ביי א קנעכט אפילו ער האט גורם געעווהן אז דער האר זאל אים ארויסקלאפן דעם ציין אדער אויג גייט ער ארויס פריי.
(חתם סופר ז"ל)
וכי יפתח איש בור או כי יכרה איש בר...בעל הבור ישלם.
עס איז שווער פארוואס שטייט דער ערשטער בור מלא מיט א וא"ו דער צווייטער בר חסר אהן א וא"ו און דער דריטער בור מלא מיט א וא"ו .
נאר רש"י ברענגט אז אויב מען עפנט א גריב וואס איז שוין געוועהן 10 טפחים טיף כאטש ער האט נישט געגראבין דעם גריב איז ער חייב , דאס מיינט וכי יפתח איש בור אויב ער וועט עפענען א בור מלא א גאנצע גריב פון 10 טפחים או כי יכרה איש ב"ר דאס מיינט אז דער גריב איז געוועהן א חסר עס איז געוועהן נאר 9 טפחים און ער האט צוגעגראבן נאך א טפח כאטש ער האט נאר געגראבין 1 טפח איז ער חייב ווייל ער האט דאך יעצט מיט דעם גראבין דעם טפח עס געמאכט פאר א גאנצען גריב , דאס זאגט דער פסוק בעל הבור דער וואס האט עס געמאכט פאר א גאנצען בור, ישלם זאל באצאהלן .
(עבודת ישראל)
אם לא ימצא הגנב ונקרב.
איז די ראשי תיבות א-ל-י-ה-ו, א רמז צו דאס וואס ר' יוסי זאגט,(ב"מ ל"ז) אז אויב מען ווייסט נישט, וועמען די כלי געהערט, ווען יעדער טענה'ט אז עס איז זיינס יהא מונח עד שיבא אליהו, עס זאל בלייבען ביים נפקד ביז אלי' קומט, (עיין שם), דאס מיינט אם לא ימצא הגנב וגו' – אלי', זאל עס ליגען ביז אלי' הנביא וועט קומען.
(בעל הטורים)
אם כסף תלוה את עמי את העני עמך .
די גמרא זאגט אז דער אם איז נישט טייטש אויב נאר עס איז א חיוב צו בארגין-את העני "עמך" איז דער פשט ווייל דער עושר קען זיך טראכטין פארוואס דארף איך בארגין פאר דעם ארעמאן , איז דער תירוץ "את העני עמך" דער חלק פון דעם ארעמאן ליגט ביי דיר , די גיסט נישט דיין געלט נאר גיסט צוריק דעם ארעמאן זיינס, "עמך" וואס ליגט ביי דיר אבער עס איז זיינס.
(אלשיך הק'- אור החיים)
ועבדתם את ה' אלקיכם וברך את לחמך ואת מימיך.
די גמרא זאגט (ברכות ל"ב ע"ב ) אז די חסידים הראשונים האבין זיך געזוימט א שעה פאר דעם דאווענען און א שעה נאכדעם דאווענען און זיי האבין געטראכט פון גרויסקייט פון השי"ת , און א שעה געדאווינט , פרעגט די גמרא אויב אזוי ווען האבין זיי געלערנט , און ווען האבין זיי זיך באשעפטיגט מיט פרנסה ענטפערט די גמרא אז ווייל זיי זענען גיוועהן אזוי ערליך האבין זיי נישט פארגעסען דאס לערנען , און זיי האבין געהאט גרויס הצלחה און זייער ארבייט (ובירושלמי תורתן מתברכת ומלאכתן מתברכת) דאס איז מרומז אין דעם פסוק ועבדתם את ה' איר וועט דינען השי"ת מיט עבודת התפילה , וברך את לחמך וועט השי"ת בענטשין דיין ברויט וואס דאס מיינט פרנסה , ואת מימיך , מים מיינט תורה וואס איז געגליכען צו וואסער וועסט האבין הצלחה סיי אין תורה און סיי אין פרנסה .
(דגל מחנה אפרים – אוהב ישראל)
נאך איז מרמז דער פסוק אז דער צדיק וואס דינט השי"ת ווי מען דארף האט ער א כח אז מיט זיין שיריים ברענגט ער א קדושה אין אנדערע מענטשען און איז משפיע אויף זיי רוחניות און גשמיות דאס איז מרומז דא ועבדתם את ה' אלקיכם , איר וועט דינען השי"ת וברך וועט השי"ת בענטשען ,את לחמך ואת מימיך דיין ברויט און וואסער וועט האבין א ברכה.
(אוהב ישראל-ודברי מאיר)
כי יתן איש אל רעהו
מען קען מפרש זיין דעם פסוק בדרך מוסר, "כי יתן איש", אז השי"ת וועט געבען, השי"ת ווערט אנגערופען "איש" אזוי ווי עס שטייט אין פסוק "ה' איש מלחמה", "לרעהו" צו די אידען, ווייל די אידען ווערען אנגערופען "רעים" פריינט פון השי"ת אזוי ווי עס שטייט אין מדרש "חביבין ישראל שנקראו רעים למקום", "כסף" געלט, "או כלים" מיינט מען די אלע אברים פון א מענטש, דאס מויל, אויגען, אוירען א.א.וו. "לשמור" אז ער זאל עס אפהיטען אז עס זאל זיין הייליג, "וגונב מבית האיש" אויב ער האט עס נישט אפגעהיטען בקדושה, און זיינע אברים זענען ארויס פון קדושה ("מבית האיש" פון די רשות פון השי"ת) און זיי זענען אריין אין די רשות פון טומאה, דורך די עבירות וואס דער מענטש האט געטוהן מיט זיינע אברים, ער האט גערעדט מיט זיין מויל וואס מען טאר נישט, געזעהן מיט די אויגען וואס מען טאר נישט, געהערט מיט די אוירען וואס מען טאר ניטש הערען. איז דער דין אזוי: "אם ימצא הגנב" אויב מען געפונט אז ער איז נאך אלס א גנב, וויל ער האט ג'גנב'עט די אלע אברים ארויס פון קדושה, אריין צו טומאה, און ער טוט נישט קיין תשובה, דעמאלטס "ישלם שנים" וועט ער געשלאגען ווערען פון השי"ת מיט דאפעלטע קלעפ, אזוי ווי עס שטייט אין פסוק "לקתה מיד ה' כפלים".
אויב אבער, "ואם לא ימצא הגנב" מען געפונט שוין נישט דעם גנב, ווייל ער האט שוין תשובה געטוהן און אלע זיינע אברים זענען שוין צוריק אין קדושה, דעמאלטס "ונקרב בעל הבית אל האלקים" קען דער מענטש וואס האט תשובה געטוהן זיין נאהנט צו השי"ת, נאך נאהנט'ער ווי א צדיק, ווייל "במקום שבעל תשובה עומדין אין צדיקים גמורין יכולין לעמוד" אין דער הויכע מדריגה וואס א בעל תשובה קען דערגרייכען קען נישט א צדיק.
אבער ווען איז דאס געזאגט געווארען אז זיין תשובה ווערט אנגענומען, דאס איז נאר אויב "אם לא שלח ידו במלאכת רעהו" אז ער האט נישט געזינדיגט קעגען זיין חבר, ווייל עבירות שבין אדם לחבירו העלפט נישט קיין תשובה, נאר אויב ער בעט זיך איבער מיט זיין חבר, און זיין חבר וועט איהם מוחל זיין.
חתם סופר
אם כסף תלוה את עמי את העני עמך
מען קען מסביר דעם פסוק, מיט דעם וואס די גמרא זאגט אין מסכת בבא מציעא (ע"ה ע"ב) אז אויב איינער בארגט געלט אן עדות, און דערנאך אז דער לוה לייקונט עס, אפילו אויב דער מלוה וועט שרייען צום בית דין, וועט איהם בית דין גארנישט ענטפערן. ווייל דער מלוה האט אויף זיך אליינס געברענגט די שלעכץ, וויבאלד ער האט געבארגט געלט אן עדות, ממילא וואס קען איהם בית דין העלפען. זעהן מיר פון דעם אז ווען מען בארגט געלט דארף מען עס טוהן פאר עדים.
דאס פארקערטע איז אבער ביי געבען צדקה, אזוי ווי עס שטייט אין פסוק (משלי כ"א י"ד) "מתן בסתר" אויב מען געבט צדקה באהאלטען, אז נאר דער עושר און ארימאן ווייסן דערפון, דעמאלס "יכפה אף" טוט עס אוועק בייגען דעם צארען פון דער אויבערשטער וואס איז דא אויף דעם עושר. זעהן מיר פון דעם אז צדקה דארף מען געבען ווי מער באהאלטען אז מענטשען זאלען נישט ווייסן דערפון.
דאס קען זיין פשט אין פסוק, "אם כסף תלוה" אויב דו גייסט בארגען געלט, דעמאלס "את עמי" זאלסטו עס בארגען פאר מיין פאלק, זאלסט עס טוהן בפרהסיא פאר כשר'ע עדים, און נישט ביחידות צווישען דער מלוה און לוה. אבער אויב "את העני" דו קומסט געבען צדקה פאר דער ארימאן, דעמאלס "עמך" זאלסטו עס געבען צווישען דיר און דער ארימאן. זאלסט עס געבען באהאלטען אז קיינער זאל נישט ווייסן דערפון, און נישט בפרהסיא.
לקוטי רצב"א
אם כסף תלוה את עמי את העני עמך
די משנה זאגט אין פרקי אבות (פרק ו' משנה ט') "שבשעת פטירתו של אדם" ווען עס קומט די צייט ווען דער מענטש געזעגנט זיך פון דער וועלט, "אין מלוין לו לאדם" באגלייטן נישט דעם מענטש, "לא כסף ולא זהב" נישט קיין זילבער און נישט קיין גאלד, "ולא אבנים טובות ומרגליות" און נישט קיין דימאנטן שטיינער און פערל, אלא תורה ומעשים טובים בלבד" נאר בלויז תורה און גוטע מעשים.
מיט דעם טייטשט דער אלשיך הקדוש דעם פסוק תהלים (קאפיטל קי"ב) "הון ועושר בביתו" אז די גאנצע עשירות מיט די געלט וואס א מענטש פארמאגט לאזט מען איבער אויף די וועלט, און ער נעמט דאס נישט מיט נאכ'ן שטארבען, אבער "וצדקתו" די צדקה וואס ער האט געגעבען "עומדת לעד", בלייבט אויף אייביג, ווייל דאס טוט איהם באגלייטן אויף יענער וועלט.
דאס קען זיין פשט אין פסוק, "אם כסף תלוה" וועלכע געלט טוט יא באגלייטען דעם מענטש אויף יענער וועלט, ["תלוה" א לשון פון באגלייטען] - "את העני" דאס וואס דו האסט געגעבען פאר דעם עני, "עמך" דאס וועט מיט גיין מיט דיר אויף יענער וועלט.
נועם מגדים
וכי יזיד איש על רעהו להרגו בערמה, מעם מזבהי תקהנו למות
זאגט רש"י, אויב דער רוצח איז א כהן, און ער וויל טוען די עבודה, זאלסטו איהם אוועק נעמען פון מזבה, און איהם הרג'ענען אויב ער איז שולדיג).
דארף מען פארשטיין וואס איז געווען אין באטראכט, אז דער רוצח זאל זיך קענען ארויסדרייען דורך די מזבח ?
נאר די הז"ל זאגן "מות יומת הרוצח", אפילו עס קען זיין אז ער האט גע'הרג'ט איינעם וואס ער איז א בעל מום, וואס וואלט סייווי געשטארבן, פון דעסטוועגן איז ער חייב מיתה, ווייל מיר לערנען דאס ארויס פון מעם מזבהי.
דער דין איז, אז שבת איז מען מקריב א קרבן תמיד. לכאורה ווי אזוי מעג מען דאס מקריב זיין? אפשר איז די קרבן, טריפה, און מען האט דאס נישט געטארט שחט'ן? נאר איך זאג, אז מען גייט נאך רוב, און רוב בהמות זענען נישט טריפה.
דאס מיינט דער פסוק,אויב איינער האט גע'הרג'ט א צווייטן קומט איהם מיתה, אויב וועסטו זאגן אפשר איז דער מענטש געווען א טריפה און דער רוצח איז פטור? זאגט דער פסוק, "מעם מזבהי" איך לערן דאס ארויס פון די קרבנות,וואס מען איז מקריב שבת אויפן מזבח. וואס איך זאג דארט, אז מען גייט נאכ'ן רוב, אזוי דא אויך, גייט מען נאך רוב מענטשן וואס זענען נישט פעלער האפטיג.
(עיר דוד)
ואשר לא צרה וה אלקים אנה לידו ושמתי לך מקום אשר ינוס שמה.
דער מדרש זאגט אויף דעם פסוק, "אמר משה עתה עלי לשמוח שברחתי מלפני פרעה", משה האט געזאגט יעצט קען איך מיך שוין פרייען אז איך בין אנטלאפן פון פרעה. דער מדרש איז א אינטערסאנטע מדרש.
נאר די גמרא זאגט אין (מסכת פסחים דף ס"ד). "אין סומכין על הנס", דער פשט דערפון איז אז א מענטש טאר זיך נישט אריין לייגן אין א סכנה, און טראכטן אז עס וועט אים געשען א נס, און די זעלבע זאך איז אויך אז ער זאל אנטלויפן פון א מקום סכנה, און דער מענטש זאל נישט זאנן אויב עס איז באשערט ער זאל בלייבן לעבן, קען ער אויך בלייבן אין דעם מקום סכנה, ווייל דער באשעפער וועט אים אפהיטן, און אויב עם איז באשערט אז ער זאל שטארבן ח"ו, קען ער אויך שטארבן דארט ווי עס איז נישט קיין סכנה, נאר מיר זאגן "אין סומכין על הנס", ולאו כל יומא מתרחש ניסא. נישט א יעדן טאג געשעהט ניסים, דאס טוט די תורה דא מרמז זיין, מיט דעם וואס די תורה האט באפוילן פאר א מענטש וואס האט גע'הרג'עט בשוגג אז ער זאל גיין אין ערי מקלט, כדי געראטעוועט צו ווערן פון דעם גואל הדם, אז דער גואל הדם זאל אים נישט הרג'נען, כאטש השי"ת וואלט געקענט ראטעווען דעם רוצח פון דעם גואל הדם, אן דעם ערי מקלט, פונדעסטוועגן האם די תורה געהייסן דעם רוצח גיין אין ערי מקלט, און זיך נישט פארלאזן אויף קיין נסים. לויט דעם איז דער מדרש זייער פארשטענדלעך, ווייל משה רבנו האט מורא געהאט, אפשר האב איך נישט גוט געטון אז איך בין אנטלאפן פון פרעה, און איך האב מיך נישט פארזיכערט אויף השי"ת,
אבער יעצט אז איך זעה אז די תורה הקדושה האט געשריבן "ואשר לא צדה וה אלקים אנה לידו ושמתי לך מקום אשר ינוס שמה", זעהן מיר דאך פון דעם אז "אין סומכין על הנס", דעריבער אמר משה עתה עלי לשמוח שברחתי מלפני פרעה"
(דברי מהרי"א )
אם כופר יושת עליו (כא. ל.)
א דארפ'ס מאן האט זיך אמאהל פארקלאגט פאר רבי מאיר'ל פרימישלאנער, אז עס איז איהם נמאס געווארן דאס וואוינען אין דארף, און ער וויל זיך אריבער ציהען אין שטאדט. - דו זאלסט עס נישט דערוואגן צו טהון - האט איהם רבי מאיר'ל געסטראשעט - ווייל אזוי שטייט בפירוש אין היינטיגע סדרה: "אם כופר יושת עליו" (כפר - דארף) אויב עס איז אויף דיר נגזר געווארן אז דו זאלסט וואוינען אין א דארף, "ונתן פדיון נפשו", מוזטו זיך מוסר נפש זיין און ליידן, "ככל אשר יושת עליו", ווייל אזוי איז בעשטימט פון דער השגחה. - ריכטיג - האט רבי מאיר'ל געזאגט צום דארפסמאן -- אז אין שטאדט איז דא פיהל מעלות, מען געפינט זיך צווישן אידן און נאך, אנדערע מעלות וואס אין דארף איז עס נישטא, אבער פון די אנדערע זייט האט א דארפסמאן אזעלכע מעלות וואס געפינט זיך נישט אין שטאדט, ער קען מחיה זיין א אידישן דורכגייער און וואנדע'רער, דאס וועט זיין א פדיון נפש פאר איהם.
(ר' מאיר מפרימשילאן)
שנים ישלם
לכאורה דארף מען פארשטיין, פארוואס האט די תורה אזוי שטארק מחמיר געווען פאר א גנב אז ער זאל דארפען באצאהלען דאפעלט, געווענטליך ווייסט מען אז א גנב דארף צוריק געבען דאס וואס ער האט גענומען, אבער פארוואס דארף ער צוריק געבען צוויי מאהל אזוי פיל ?
מען קען דאס מסביר זיין, ווייל מיר געפונען ביי עדים זוממין, "ועשיתם לו כאשר זמם לעשות" אז די עדים זוממין באקומען די זעלבע שטראף וואס זיי האבען געוואלט טוהן פאר יענעם, זעהן מיר פון דעם אז מען שטראפט מדה כנגד מדה, וואס מען האט געטוהן פאר יענעם, באקומט מען די זעלבע שטראף.
וועגען דעם, דער גנב וואס האט למשל גע'גנב'ט 5 סלעים, האט ער דאך געוואלט שאדען מאכען פאר זיין חבר 5 סלעים, מוז יעצט דער גנב באקומען די זעלביגע שטראף אז ער זאל אויך האבען א שאדען פון 5 סלעים. יעצט, אויב דער גנב וועט נאר צוריק געבען די זעלבע 5 סלעים וואס ער האט גענומען, האט ער דאך קיין שום שאדען נישט, און עס וועט נישט זיין מדה כנגד מדה.
דעריבער האט די תורה באפוילען אז מען דארף באצאהלען דאפעלט, וועט דער גנב האבען שאדען 5 סלעים, וועט עס שוין זיין מדה כנגד מדה.
כנפי נשרים
זיידעניו
שר ארבעת האלפים
תגובות: 4376
זיך איינגעשריבן אום: פרייטאג פעברואר 01, 2008 12:51 pm

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך זיידעניו »

ואלה המשפטים אשר תשים לפניהם
(א) שטייט און מדרש ואלה המשפטים אשר תשים לפניהם הה"ד מגיד דבריו ליעקב חוקיו ומשפטיו לישראל לא עשה כן לכל גוי ומשפטים איז שווער צופארשטיין די שייכות פון די צוויי זאכען וואס די מדרש שטעלט צוזאם?
(ב) אויך קען מען מדייק זיין אין די פסוק אליין ווייל ער פאנגט אן חוקיו ומשפטיו לישראל און ער ענדיגט נאר ומשפטים בל ידעום און ער רעדט גארנישט פון חוקים און ס'איז משמע אז חוקים האט ער יא געגעבען פאר די גוים.
(ג) נאר דער אמת איז אז דער אויבערשטער האט געגעבען די תורה און נישט געזאגט קיין טעמים נאר ווען מ'לערענט די אלע גמרות דערויף און אלע הלכות איז מען מחדש טעמים דערויף און מ'זעט אז ס'איז גארנישט א חק בלי טעם.
(ד) אבער דאס איז נאר ביי יודען וואס זענען דבוק און השי"ת אבער ביי גוים איז נישט שייך אזא זאך און אפילו ביי זייערע אייגענע מצות ווייסען זיי אויך נישט קיין טעמים אויף די מצות און זיי זענען אלעס מקיים אזוי ווי א חק בלי טעם.
(ה) דאס איז פשט "מגיד דבריו ליעקב" די תוה"ק, "חוקיו" ס'זעט אויס ווי א חק בלי טעם, אבער נאכדעם וואס זיי לערנען - ווערט עס "משפטים", ווייל זיי טרעפען א טעם דערצו, אבער "לא עשה כן לכל גוי" נאר ביי זיי איז "ומשפטים בל ידעום" נאר אלעס בלייבט ביי זיי חוקים ווייל זיי האבען נישט קיין טעם אויף קיין שום מצוה.
(ו) די זעלבע קען מען זאגען אויף רש"י די וואך אז די אויבערשטער האט געזאגט פאר משה רבינו אז ער זאל זיי אראפ לייגען די תורה כשולחן הערוך ווייל אויך די טעמים זענען פון די עקרי תורה וואס נאר די יודען ווייסען עס, די זעלבע איז מיט די רש"י ואלה מוסיף על הראשונים אז אויך די טעמים פון די תורה זענען אזוי ווי די תורה אליין און מ'דארף דאס אויך לערנען.
(ז) איז שוין זייער גוט די שייכות פון די מדרש אהער אז מ'דארף לערנען טעמים,ודפח"ח. "דאס איז א תורה וואס דער בעל דברי יואל זי"ע האט זיך געחלומ'ט"
(דברי יואל)
ואלה המשפּטים אשר תשים לפניהם
דער תרגום זאגט אויף דעם פּסוק, ואילין דיניא די תסדר קדמיהון. דער מדרש ברענגט אויף דעם פּסוק, זה שאמר הכתוב, שמרו משפט ועשו צדקה כי קרובה ישועתי לבוא.
מ'קען מפרש זיין זייער כוונה מיט די הקדמה פונעם פּסוק אין קהלת, והאלקים עשה שיראו מלפניו, לויט ווי די גמ' זאגט, ווען א מענטש זעט אז ס'קומען אויף אים יסורים ח"ו, זאל ער באקוקען זיינע מעשים, ווי אזוי עס קוקט אויס, ווייל די סיבה וואס השי"ת האט אים צוגעשיקט יסורים ר"ל, איז נאר כדי זיינע עבירות זאלן אויסגעמעקט ווערן. דאס קען אבער נישט צושטאנד קומען נאר צוזאמען מיט הרהורי תשובה. דעריבער, ווען ער שפּירט יסורים ח"ו דארף ער מפשפּש זיין במעשיו, און אזוי האט ער א כפּרה אויף זיינע עבירות.
מיט דעם פארשטייען מיר פארוואס דער אויבערשטער האט איבערגעבויגען דעם בארג אויף די אידן, צו ווייזען פאר זיי אז אפילו דער וואס האלט איין די תוה"ק, געצוואונגענערהייט, ווייל ער האט נישט קיין ברירה, הייסט דאס אויך געהיטן די תורה.
דאס זעלבע איז ביי דער וואס טוט תשובה צוליב זיינע יסורים, טראצדעם וואס ער טוט די תשובה געצוואונגענערהייט, ווילענדיג פּטור ווערען פון זיינע יסורים, מיט דעם אלעם איז דאס אויך תשובה שלימה.
דאס איז פּשט אין פּסוק, אשרי הגבר, וואויל איז פאר'ן מענטש, אשר תיסרנו ק-ה, וואס מיט יסורים טוט אים השי"ת אנווייזען דעם ריכטיגען וועג. איי, ער טוט דאך דאס געצוואונגענערהייט? דערפאר זאגט דער פּסוק, ומתורתך תלמדנו, פון די נתינת התורה לערנען מיר, אז אפילו ווען עס געשעט געצוואונגענערהייט, איז דאס אויך חשוב און באליבט פאר'ן אויבערשטען.
דער ריכטיגער וועג איז אבער תשובה צו טאן נאך פאר די יסורים קומען אן. דאס איז פּשט אינעם אויבענדערמאנטן פּסוק, והאלקים, דאס איז דער מדת הדין, און די עונשים וואס השי"ת גיט, עשה שיראו "מלפניו", דער עיקר וויל השי"ת, אז נאך פאר די עונשים פונעם מה"ד קומט אן, זאל מען שוין תשובה טאן.
דאס זאגט דער תרגום אונקלס, ואילין דיניא, ווען השי"ת שיקט די דינים קשים ר"ל, דארף מען זען די תסדר "קדמיהון", נאך פאר זיי קומען אן זאל מען שוין מסדר זיין די עבירות, און תשובה טאן דערויף.
לויט דעם שטימט זייער גוט וואס דער מדרש שטעלט צו דעם פּסוק "שמרו משפּט", דאס מיינט ווען איר ווארט אויפ'ן משפּט, השי"ת האט נאך נישט געשיקט משפּטים פון הימעל, דאן איז די ריכטיגע צייט, "ועשו צדקה", צו טאן צדקה און תשובה. פירט אויס דער פּסוק, כי קרובה ישועתי, ווייל דעמאלט דערהערט זיך בעסער די תפלה ותשובה, ווי ווען ער טוט דאס נאכ'ן משפּט.
(באר מנחם - קאלוב)
נעשה ונשמע.
אין מדרש שטייט, כשאמרו ישראל נעשה ונשמע יצא להם שם בעולם.
לכאורה איז דאס א פּלא.
מ'קען דאס ערקלערן לויט ווי די גמרא (יבמות ס"א) זאגט, אתם קרויים אדם ואין אומות העולם קרויין אדם, נאר אידן ווערן אנגערופן אדם, און די גוים נישט. די ערקלערונג דערפון ווערט געברענגט אין די ספה"ק, לויט ווי די גוים פרעגן די באקאנטע קשיא, אז אידן זענען נאר איין פאלק, און די גוים זענען פיל, ווערן דאך די אידן בטל קעגן זיי, ווי די תוה"ק אליין זאגט, אחרי רבים להטות.
נאר דער תירוץ פאר די אומה"ע איז, אז נאר ווען צוויי זאכן זענען אויסגעמישט אינאיינעם איז שייך צו קוקן וואס איז רוב, דאקעגן אבער די אידן טיילן זיך אפּ פון די גוים, און ווילן נישט גיין אין זייער וועג, איז נישט שייך צו גיין נאך וועמען ס'איז רוב.
פארשידענע נעמען איז דא פאר מענטשן, ווי אדם, אנוש, גבר, וואס אלע קען אויסגעדריקט ווערן אויך בלשון רבים. דאקעגן אדם, קען מען נישט זאגן בלשון רבים. דאס זאגט די גמרא, אתם קרויים אדם, אידן וואס האלטן זיך באחדות ווערן אנגערופן אדם, וואס מ'קען נאר זאגן בלשון יחיד, ואין אוה"ע קרויין אדם, די גוים ווערן נישט אנגערופן אדם, ווייל זיי האלטן זיך נישט באחדות.
ווען אידן האבן געזאגט נעשה ונשמע, אז נאך פאר זיי הערן, זענען זיי שוין גרייט צו טאן, וואס דאס איז נישט מעגליך נאר מיט'ן כח פון אחדות, אז די מצוה וואס איינער קען נישט טאן ווערט דורכגעפירט דורך א צווייטן, האט דאס ארויסגעוויזן די מדת האחדות וואס זיי פארמעגן.
אויף דעם זאגט דער מדרש, יצא להם שם בעולם, דורכדעם האבן זיי באקומען א נייעם טיטול, אדם, וואס דאס ווייזט אז ביי זיי איז דא דער כח פון אחדות, וואס ביי קיין שום פאלק איז דאס נישטא
(זכרון מנחם)
זיידעניו
שר ארבעת האלפים
תגובות: 4376
זיך איינגעשריבן אום: פרייטאג פעברואר 01, 2008 12:51 pm

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך זיידעניו »

ואלה המשפטים אשר תשים לפניהם
א איד דארף שטענדיג וויסען, אז די משפּטים וואס השי"ת האט אונז באפוילען, "לפניהם", קומט פאר די אייגענע באדערפענישען, און דעריבער דארף מען זיך מוסר נפש זיין דערויף.
(ר' שמחה בונם מפּרשיסחא ז"ל)
ואלה המשפּטים (ואילין דיניא די תסדר קדמיהון) (תרגום אונקלס)
כדי צו קענען דורכפירען א דין תורה און א משפּט ווי עס דארף צו זיין, איז די ערשטע הקדמה דערצו, "די תסדר", צו זיין מסודר אין אלע הלכות וואס אנבאלאנגט דעם ענין.
(ליקוטי תורה - ר"מ טשערנאבל)
אשר תשים לפניהם - (ולא לפני עכו"ם - רש"י)
נאר ביי אידן קומט יסורים ר"ל צום ערשט, דערנאך קומט רואיגקייט און מנוחה. דאקעגען ביי די גוים איז פארקערט, תחילתן שלוה וסופן יסורין. דאס איז דער רמז פון רש"י, ואלה "המשפּטים", די יסורים, אשר תשים "לפניהם", קומט פאר די מנוחה, זאגט רש"י, ולא לפני עכו"ם, ביי די אומות העולם איז פארקערט.
(אמרי נועם - דזשיקוב)
שש שנים יעבוד ובשביעית יצא לחפשי חנם
שש שנים - איז א רמז אויף די זעקס וואכען פאר שבועות, אז דאן קען א איד גרינגער אנקומען צו די מדריגה פון "עבד עברי" צו ווערען א אידישער קנעכט פאר'ן אויבערשטן, ובשביעית יצא לחפשי חנם - דערנאך קומט אים דאס שוין א סאך גרינגער.
(עטרת ישועה)
ובשביעית יצא לחפשי
ובשביעית, דורך די קדושה פון שב"ק, דער זיבעטער טאג, יצא לחפשי, גייט מען ארויס פריי פון אלע פּראבלעמען.
(ר"ר איציק'ל נעשכיזער זי"ע)
וכי יזיד איש על רעהו
אין סידור האר"י ווערט געברענגט אין נאמען פונעם רמ"ק וואס האט מקבל געווען פון אלי' הנביא ז"ל, אן עצה, ניצול צו ווערען פון מחשבות רעות, צו זאגען דעם פּסוק, אש תמיד תוקד על המזבח.
לויט דעם קען מען טייטשען דעם פּסוק ווי פאלגענד: וכי יזיד איש - ווען דער יצה"ר קומט זיך קריגען, על רעהו, אויפ'ן יצ"ט, להרגו בערמה, מיט מחשבות רעות, איז די עצה, מעם מזבחי, פון דעם אויבענדערמאנטן פּסוק אש תמיד וכו' על "המזבח", תקחנו, זאלסטו זאגען דעם פּסוק, למות, אים מנצח צו זיין.
(עבודת ישראל)
רק שבתו יתן ורפּא ירפּא
רק שבתו יתן, א מענטש דארף נאר אינזין האבן תשובה צו טאן, ורפּא ירפּא, דאס אליין איז א "דאפּעלטע" רפואה, וועלכע היילט אויס פון אלע קרענק ר"ל.
(ברית אברם)
ונקרב בעל הבית אל האלקים
ונקרב בעה"ב אל האלקים, א פּשוט'ער בעל הבית ווערט מיט דעם אליין נאענט צו השי"ת, אשר לא שלח ידו במלאכת רעהו, מיט דעם וואס ער איז אפּגעהיטן נישט אנצורירען יענעמ'ס חפצים.
(הרה"ק ר"ר מאיר'ל מפּרעמישלאן זי"ע)
לחפשי ישלחנו תחת שנו
מיט דעם וואס א איד ארבייט אויף זיין "תאות האכילה", אליין, איז ער שוין מכניע אלע זיינע תאוות. דאס איז דער רמז פון לחפשי ישלחנו תחת שנו, מיט'ן מכניע זיין דאס עסן, (מיט די ציין) ווערט ער פריי פונעם יצה"ר.
(באר מים חיים)
כסף ישיב לבעליו
ווען דער אויבערשטער שיקט איינעם אריין "כסף", ישיב לבעליו - קערט ער זיך צוריק צו זיין בעל הבית, דער האר פון די וועלט, ווייל אן געלט, שטייט דאך עניות מעבירין על דעת קונו.
(דברי ישראל)
אם כסף תלוה
אם כסף - אויב דו גלוסט צום אויבערשטען (מלשון "נכספה" וגם כלתה נפשי), "תלוה" זאלסטו ארויס באגלייטען דעם שב"ק, מיט'ן מאכען די סעודתא דדוד מלכא משיחא.
(ספה"ק)
אם כסף תלוה
א איד דארף געדענקען אז דאס גאנצע געלט איז אזוי ווי געבארגט ביי אים, און פארבלייבט נישט שטענדיג ביי אים.
(שפתי צדיק)
ובכל אשר אמרתי תשמרו.
ובכל, דער וואס איז געבענטשט מיט די מדה פון "כל", שטענדיג זאגט ער יש לי "כל", איך האב אלעס, ער איז געבענטשט מיט די מדה פון הסתפּקות, דער האט די הבטחה אז, אשר אמרתי תשמרו, אלעס וואס דער אויבערשטער באפעלט וועט ער אפּהיטן, ווייל די מדה טובה ברענגט די אלע גוטע מדות
(דברי ישראל - מאדזיץ)
ובכל אשר אמרתי אליכם.
די ערשטע 2 דברות אנכי ולא יהי', וואס דאס האט דער אויבערשטער אליין געזאגט און באפוילן, דאס וועט פארבלייבן ביי אידן אויף אייביג, ווייל א דיבור וואס מ'הערט פונעם אויבערשטן אליין קען נישט פארגעסן ווערן
(גדולת מרדכי)
אשר אמרתי אליכם תשמרו.
"אליכם" איז א לשון רבים, ווייל דער וואס היט זיך אפּ פון שעדיגן אנדערע אידן, היט אים דער אויבערשטער אפּ פון אלע מזיקים, אז קיינער זאל אים נישט קענען שעדיגן, מדה כנגד מדה
(תורת אמת - לובלין)
שלש רגלים תחוג לי בשנה.
די ימים טובים ווערן אנגערופן רגלים, ווייל זיי זענען אן אנדייטונג אויף די דריי יסודות וואס אויף זיי שטייט די וועלט, פּסח - עבודה, שבועות - תורה, סוכות - גמילות חסדים. עס איז ווי חז"ל זאגן, על שלשה דברים העולם עומד, וכו'
(הרה"ק ר' נתן דוד מפארצובע)
ראשית ביכורי אדמתך תביא בית ה'.
די ערשטע מחשבה פון א איד ווען ער שטייט אויף צופרי, דארף זיין הייליג און אויסגעהאלטן. דאס וועט האבן א השפּעה אויפ'ן גאנצן טאג, אז עס זאל דורכגיין בקדושה ובטהרה
(רשפּי אש - נעשכיז)
ביכורי אדמתך תביא בית ה'.
אדמתך, אפילו די גשמיות'דיגע פּשוט'ע זאכן וואס א מענטש פירט דורך, דארף אויך זיין, תביא בית ה', עס זאל זיין אויסגעמישט מיט א כוונה לשם שמים, ווי עס שטייט אין שו"ע או"ח סי' רל"א
(חיים וחסד - אמדורא)
את המקום אשר הכינותי.
דאס פּלאץ וואו די אידן גייען, האט אן אויסטערלישע מעלה אז עס ווענדט זיך לויט די הכנה פון די אידן, אשר הכינותי, וויפיל מיה און פּלאג די אידן האבן אריינגעלייגט פריער, אזוי וועלן זיי שפּעטער געניסן דערפון
(הרה"ק מקאצק ז"ל)
הנה אנכי שולח מלאך (כאן נתבשרו שעתידין לחטוא).
וואס איז די גוטע בשורה אז אידישע קינדער וועלן זינדיגן? נאר די בשורה טובה דערפון איז, אז טראצדעם וואס אידן וועלן זינדיגן, וועט נאך אלץ זיין ביי זיי השראת השכינה, דער אויבערשטער וועט פון זיי נישט אוועקגיין
(דברי ישראל - מודזיץ)
ועבדתם את ה' אלוקיכם.
די עבודה פון א איד איז מסוגל צו מאכן ה', מדת הרחמים, פון אלוקיכם, מדת הדין
(גדולת מרדכי)
ועבדתם את ה' אלוקיכם וברך את לחמך.
"ועבדתם" את ה"א, ווען א איד דינט דעם אויבערשטן צוזאמען מיט נאך אידן, האט עס א מורא'דיגן כח אין הימל, און שטילט אפּ דאס קול פון אלע מקטריגים. וברך, עס מאכט קניען (מלשון ויברך את הגמלים), את לחמך, די אלע וועלכע האלטן מלחמה קעגן דיר
(אור לשמים - אפּטא)
וברך את לחמך והסירותי מחלה מקרבך.
וברך את לחמך, ווען א צווייטער בענטשט אויף דיין ברויט, דאס מיינט אז מ'האט א גאסט וואס דאן דארף דער גאסט בענטשן, איז דאס א סגולה אז, והסירותי מחלה מקרבך, אז עס זאל אוועקנעמען אלע קראנקהייטן ר"ל
(הרה"ק ר' שמואל מקאמינקא ז"ל)
ועבדתם את ה"א וברך את לחמך.
ווען א ציבור דינט צוזאמען דעם אויבערשטן, איז דאס א ברכה פאר יעדן יחיד. דעריבער זאגט די תורה א לשון רבים, "ועבדתם" את ה"א, און ענדיגט מיט א לשון יחיד, וברך את "לחמך"
(עצי חיים)
מעט מעט אגרשנו מפּניך.
מעט מעט, ווען א איד צייכענט זיך אויס אין די מדה פון ענוה, דאן איז ער זוכה אז אגרשנו מפּניך, צו פארטרייבן דעם יצה"ר
(משמרת איתמר)
ויען העם קול אחד נעשה ונשמע.
די אידן האבן דאן זוכה געווען צו אזא אויסטערלישע אחדות, אז שרייענדיג צוזאמען האט דאס אויסגעזען ווי קול אחד, איין קול, און אזוי האבן זיי אויסגערופן נעשה ונשמע
(באר משה)
נעשה ונשמע.
דעריבער האבן אלע אידן צוזאמען אויסגעשריגן נעשה ונשמע מיט א לשון רבים, ווייל דערמיט האבן זיי געוואלט אנדייטן דעם כל ישראל ערבים זה לזה, אז איין איד פאר'ן צווייטן זאל ארויסהעלפן מקיים זיין די מצוות
(חידושי הרי"ם)
זיידעניו
שר ארבעת האלפים
תגובות: 4376
זיך איינגעשריבן אום: פרייטאג פעברואר 01, 2008 12:51 pm

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך זיידעניו »

ספורי צדיקים

אם כסף תלוה את העני עמך
עס ווערט דערציילט אויף א געוויסען איד פונעם שטעטל ראדין, ביי וועמען די קינדער האבען זיך נישט געהאלטען ל"ע, איז ער געקומען צום "חפץ חיים", פרעגן אן עצה ווי אזוי ער קען ניצול ווערען פון זיין ביטערע צרה ר"ל. קיין סגולות ווייס איך נישט, האט אים דער ח"ח געענטפערט קורץ און שארף. וואס כ'קען דיר יא זאגען איז, זאלסט זיך אריינטאן אין חסד, וועט דיר אוודאי השי"ת אריינשיקען זיינע חסדים טובים.
ער האט טאקע אויסגעפאלגט די עצה טובה פונעם רב, און געעפענט א גמ"ח וואו מ'האט אויסגעבארגט פאנטאסטישע סומעס פאר אלע בני העיר, און פאר'ן גאנצען אומגעגענט. ער האט אויך געמאכט דעם "פּנקס הגמ"ח", וואו ער האט אריינגעשריבען פארשידענע תקנות, אויך אן אינטערעסאנטע תקנה, אז איינמאל אין דריי יאר, ביי די פּרשה ווען מ'לייענט די מצוה פון "אם כסף תלוה" (משפטים), זאל מען מאכען א גרויסע סעודה, מחזק צו זיין די אלע וואס נעמען אנטייל אין די מצוה.
עטליכע יאר נאכדעם וואס די גמ"ח איז געגרודנעט געווארען, איז טאקע געבוירען געווארען צו דעם איד א קינד, און - צו יעדעמ'ס וואונדער - איז דאס קינד געבוירען געווארען אין פּרשת משפּטים, אין די וואך ווען מ'לייענט די פּרשה פון "אם כסף תלוה". מיט די צייט איז אים געבוירען עטליכע קינדער, און אלע זענען געווען געזונט און שטארק.
א לאנגע צייט איז אדורך פון די געשיכטע, און מיט איינמאל איז דער איד געקומען צום ח"ח, און אים געבעטן, היות ער האט נישט איבעריג צייט אנצופירען מיט'ן גמ"ח דעריבער וויל ער דאס איבערגעבן פאר אן אנדערן איד אנצופירען. צום ערשט האט דער ח"ח אים אפּגעזאגט, אבער נאך שטארקע איינבעטענישן האט אים דער ח"ח נאכגעגעבן. ער האט טאקע אויפגענומען א צווייטען אויף זיין פּלאץ.
צומארגענס איז ער געקומען צו לויפען צום ח"ח, אז איינער פון זיינע קינדער איז קריטיש קראנק געווארן ל"ע, און נויטיגט זיך אין אן ערנסטע ישועה. דער ח"ח האט אים באפוילען גלייך אפּצוזאגען דעם נארוואס אויפגענומענעם אנפירער פונעם גמ"ח, און זיך באלד צוריק אליין אריינלייגען דערין. נאכדעם וואס ער האט מקיים פּסק געווען, איז דאס קינד צוריק געזונט געווארען, ויהי לפּלא.
דער ח"ח מערקט אן דעם עפּיזאד אין זיין ספה"ק "שם עולם", וואו ער שרייבט, אז פון דעם זעען מיר באשיינפּערליך אז נאר צוליב די מדה פון חסד איז יענער געהאלפען געווארען...
מדבר שקר תרחק.
דער חפץ חיים ז"ל האט אמאל מיט א שיין משל ערקלערט ווי ווייט מ'קען פארקריכן אויב מ'גייט בדרך שקר.
עס איז געווען אמאל א דארפישער שיכור וועלכער איז געפארן אונטערוועגענס אנצוקומען צו זיין שטאט. אינמיטן האט אנגעהויבן צו שנייען, די וועגן זענען געווארן געדיכטער, און פון מינוט צו מינוט איז געווארן שווערער צו פארן. כדי זיך אביסל צו דערווארעמען, האט ער ארויסגענומען א פלאש משקה און אנגעהויבן צו טרינקען דערפון, ביז ער איז גענצליך פאר'שיכור'ט געווארן, און האלבוועגס איינגעשלאפן. דערווייל האט ער אזוי פארשלאפענערהייט געטריבן דעם וואגן, און די פערד זענען געגאנגען וואו עס האט זיך געלאזט.
אין זעלבן וואלד איז געפארן א גרופּע מענטשן וועלכע האבן זיך נישט אזוי גוט אויסגעקענט אין די וועגן, און ווער רעדט נאך אין אזא בלאטע, אבער דערזעענדיג פאר זיך סימנים אין שניי וואס האט געוויזן וואו מ'דארף פארן, האבן זיי זיך שטארק דערפרייט, קלערנדיג אז מן הסתם פירט דער וועג ארויס פון דעם גרויסן וואלד, און אזוי זענען זיי נאכגעגאנגען די פיסטריט וואס די פערד פון דעם שיכור האבן געמאכט אין דעם שניי!
דער וואגן איז אבער נישט געווען דער איינציגער. צענדליגער וועגנער האבן קורסירט אין וואלד און אלע האבן פארשטאנען אז דא מוז זיין א דרך המלך, ביז די זון האט געווארפן אירע ערשטע שטראלן, האט מען באמערקט ווי די פערד פונעם ערשטן וואגן האבן נאך מער אריינגעפירט, טיפער אין וואלד, און דער בעל עגלה שלאפט א טיפן שלאף... האבן זיי פארשטאנען ווי פאלש זיי זענען נאכגעגאנגען דעם ערשטן פערד.
אזא פּנים האט עס ווען מ'גייט בלינדערהייט אין א פאלשן וועג, האט דער חפץ חיים אויסגעפירט...
וכי ישאל איש מאת רעהו.
דער חפץ חיים ז"ל האט אמאל באמערקט ווי איינער גייט אריין אין מרחץ און באנוצט זיך מיט א צווייטענ'ס חפץ. א איד וואס באנוצט זיך מיט יענעמ'ס א חפץ, האט דער ח"ח געזאגט, קומט ארויס פון מרחץ שמוציגער ווי ער איז אריין...
לא תשימון עליו נשך
עס ווערט דערציילט, אז אין די שטאט "פּויזנא", איז נפטר געווארען איינער פון די גרויסע עשירים וועלכער האט א גאנץ לעבן געלעבט פון דעם וואס ער האט אוועקגעבארגט זיין געלט אויף ריבית. ווען די חברא קדישא איז געקומען זיך צו באשעפטיגען מיט אים, האבן זיי געפאדערט א געפעפערטן פּרייז. באלד איז די משפּחה געלאפען צום שטאטישען שופט, און געפאדערט "גערעכטיגקייט", פארוואס פארלאנגט מען פון זיי אזא הויכען פּרייז וואס מ'בעט פון קיינעם נישט?
דער שופט האט אראפּגערופען צו זיך דעם גרויסען גאון ר' עקיבא איגר ז"ל, דער רב פון שטאט, ער זאל אים אנטשיידען די רעטעניש איבער די איבערגעטריבענע פּרייז וואס מ'בעט פון די יורשים.
מיר אידן, האט דער גאון אנגעהויבען, גלייבען באמונה שלימה אין תחיית המתים, אז די אלע וועלען נאך אמאל אויפשטיין ווען משיח וועט קומען בב"א, דעריבער בעטן מיר א קליינעם פּרייז, ווייל דאס פּלאץ איז נישט קיין שטענדיגע. דאקעגן אויף די "מלוי ברבית", זאגען אונז חז"ל, אז זיי וועלן שוין קיינמאל נישט אויפשטיין. דעריבער בעטן מיר א הויכען פּרייז, ווייל מיר פארקויפן דאס פאר'ן נפטר אויף אייביג...
וברך את לחמך ואת מימך והסרתי מחלה
א וואונדערליכע מעשה פלעגט רבינו הקדוש ז"ל פארציילן וואס ער געדענקט פון זיינע קינדער יארן ביים קדושת יום טוב, עס איז געווען איינמאל דאנערשטאג נאכט בערך צוויי אזייגער אינמיטן די נאכט [לויטן עדות פון זיין תלמוד הגה"צ ר' שאול בראך פלעגט זיך דער קדושת יום טוב קיינמאל נישט לייגן ביינאכט אין בעט נאר געזיצן א גאנצע נאכט און געלערנט] דער קדושת יום טוב איז אריין אין שטוב ווי ער איז געשלאפן, דער משמש פון קדושת יום טוב איז אויך געשלאפן אין די זעלבע שטוב, דער קדושת יום טוב האט אויפגעוועקט דעם משמש, און האט אים געבעטן ער זאל אים ברענגען א שטיקל מזונות.
רבינו הקדוש האט זיך זייער געווינדערט דערויף ווייל דער קדושת יום טוב האט אלעמאל אכט געגעבן נישט אויפוועקן קיינעם אינמיטן שלאפן, ווען אימער ער פלעגט דורך גיין א שטוב וואס איינער איז דארט געשלאפן, פלעגט ער זיך אויסטוהן די שיך עס זאל נישט מאכן קיין גערודער, זעהענדיג אזא אינטערסאנטע ערשיינונג אז ער האט אויפגעוועקט דעם משמש און האט געבעטן פון אים א שטיקל מזונות, האט רבינו הקדוש געקלערט ביי זיך וואס קען דאס זיין עס האט נאך אזוינס נישט פאסירט דער טאטע זאל בעטן מזונות אינמיטן די נאכט, אפשר איז זיין הארץ פאר'חליש'ט, ער האט שוין ווייטער נישט געקענט שלאפן אויס נייגער וואס גייט זיין מיט די מזונות האט ער געזען ווי דער פאטער נעמט נישט די מזונות פאר זיך, נאר ער באהאלט דאס נעבן פענסטער, דאס האט אים גאר שטארק פארוואונדערט וואס עפעס ער בעט מזונות אינמיטען נאכט און שטעלט דאס אין א זייט.
גאנץ פארטאגס איז פלוצים אנגעקומען דער נירבאטורער רב ז"ל צום קדושת יו"ט אין שטוב שלום נעמען און זיך געזעגענען פון עם, ער האט דערציילט פארן קדושת יו"ט אז ער איז לכתחילה געקומען צום פעטער אויף שבת, נאר ער האט יעצט געטוישט זיינע פלענער ווייל ער האט באקומען א טעלעגראם אז ער מוז וויכטיג צוריק אהיימ פארן, דעריבער איז ער אריינגעקומען יעצט פארטאגס זיך געזעגענען ווייל באלד פארט שוין דער באן.
דער קדושת יום טוב האט אים געבעטן א טובה, אזוי ווי ער פארט דורך דעם שטאט נירעדהאז, זאל ער מוחל זיין איבערגעבן דאס שטיקל מזונות פאר א איד פון נירעדהאז וואס איז זייער קראנק, ער זאל נוצען די שריים פאר א סגולה צו א רפואה, און דער קדושת יום טוב האט צוגעליגט אז עס שטייט אין ספר אוהב ישראל פרשת משפטים אויפן פסוק וברך את לחמך ואת מימך והסרתי מחלה מקרביך אז שיריים פון א צדיק איז מסוגל פאר א רפואה,.
דער נירבאטער רב האט גענומען דעם שטיקל מזונות מיט זיך, ער האט דאס אפגעטראגן צו דעם איד אין נירעדהאז, וואס האט טאקע געהאט אין דעם זכות פון די שיריים א רפואה שלימה.
ורפא ירפא
א גרויסער גביר וועלכער האט געוואוינט אין די גרויסע שטאדט ווארשא איז געקומען צו רבי שלמה אייגער. דער זון פון הגאון רבי עקיבא אייגר זצ"ל און האט געבעטין אז וויבאלד זיין ווייב רבקה בת שרה דארף א גרויסע ישועה וועגן דעם בעט ער אז ער זאל שרייבן פאר זיין הייליגן טאטן אז ער זאל מתפלל זיין אז זי זאל האבן א רפואה, און ער ענדיגט זיינע ווערטער אז אלס הכרת הטוב איז ער זיך מתחייב צו מאכן 200 ווארעמע ווינטער מלבושים פאר די ארעמע תלמידים וועלכע קענען זיך דאס נישט קויפן
האט רבי שלמה געענפערט אז אפילו ס'איז נישט זיין שטייגער מטריח צו זיין זיין היייליגן טאטן אין די ענינים אבער צוליב די גרויסע מצוה פון מחיה זיין 200 תלמידים וועט ער ערפילן זיין בקשה, און ער האט זיך גלייך אראפגעזעצט שרייבן דעם בריוו צו זיין הייליגן טאטן וואו ער איז מזכיר די פרוי שרה בת רבקה לרפו"ש.
ס'האט נישט געדויערט לאנג און ס'איז אנגעקומען א תשובה פון רבי עקיבא אייגער בלשון קדשו כ'האב מתפלל געוועהן פאר די פרוי שרה בת רבקה און מ'האט נישט אנגענומען מיין תפלה . קען זיין אז ס'איז דא א טעות אין די נעמען
האט רבי שלמה חושש געווען אז אפשר האט ער זיך טועה געוועהן אין דעם נאמען פון די פרוי און כדי געוואויער צו ווערען דעם אמת האט ער זיך נאכגעפרעגט און האט אויסגעפונען אז ס'איז טאקע געווען א טעות און ער האט נאכאמאהל געשריבען א מכתב בקשה צו זיין טאטען אין וועלכען ער האט שוין יא געשריבן דעם ריכטיגן נאמען.
דאס איצטיגע מאהל איז געווען דער ענטפער פון רבי עקיבא אייגער התפללתי ונעניתי איך האב מתפלל געווען פאר די פרוי רבקה בת שרה און טאקע באלד דערנאך האט די פרוי געהאט א רפואה שלמה.
גבאי ביהמד
שר חמש מאות
תגובות: 689
זיך איינגעשריבן אום: זונטאג יאנואר 11, 2009 2:33 pm

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך גבאי ביהמד »

רבותי, דערמאנט אייך 'פרשת משפטים' פון די חדר יאהרען.
אוועטאר
יגרסהדותא
מ. ראש הקהל
תגובות: 3687
זיך איינגעשריבן אום: מאנטאג יולי 03, 2006 10:14 am
לאקאציע: קאר וואש

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך יגרסהדותא »

רש"י זאגט, די אויער וועלכער הטא געהערט אויפן בארג סיני "ולא תגנוב" און ער האט גע'גנב'ט זאל מען אים בויערן דעם אויער.

אייגענטליך, וואס איז שולדיג דאס "אויער", אז דער "מענטש" האט שפעטער נישט געפאלגט?

האט דער חידושי הרי"ם געזאגט: ס'קוקט אויס, אז אויב נישט צו פאלגן דאס וואס מען הערט, איז שוין פיל גלייכער באלד נישט צו הערן... פאר אזא הערן נישט צו פאלגן דערנאך, קומט צו בויערן דאס אויער...

*להערה בעלמא, למען ידעו: איך האב ארויסגעפרינט דעם אשכול, ס'איז דרייסיג! בלעטער לאנג!!. יש"כ פאר אלע שרייבער'ס.
אוועטאר
יגרסהדותא
מ. ראש הקהל
תגובות: 3687
זיך איינגעשריבן אום: מאנטאג יולי 03, 2006 10:14 am
לאקאציע: קאר וואש

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך יגרסהדותא »

די הלכה פון שן ועין אז א עבד כנעני גייט ארויס לחירות, שרייבט דער ווילנא'ער גאון, ווייל דאס גאנצע עבדות פון א עבד כנעני קומט דאך אים פון די קללה, וואס נח האט געשאלטן זיין זון חם: עבד עבדים יהיה לאחיו, דער חטא פון חם איז געווען מיטן אויג "וירא חם וגו'" און מיטן צאן "ויגד לשני אחיו", דערפאר אז מען האקט אים אויס א אויג אדער א צאן ווערט אים נתכפר דער חטא.

*
אם יקום והתהלך בחוץ על משענתו ונקה המכה. דער מזיק דארף באצאלן נזק צער ריפוי שבת בושת, אבער וואס טוט זיך מיט די ביטול תורה וואס ער האט געמאכט? וואס אין דערצייט פון די קראנקהייט האט ער נישט געקענט לערנעון און דאווענען ווי עס דארף צו זיין, ווער וועט דאס באצאלן? בלייבט דאס טאקע א חוב אויף אייביג אויפן שלעגער, און ער קען זיך דערפון נישט רייניגן קיינמאל!

אבער דאס איז נאר, ווען מען זעהט אז דער געשלאגענער בעת ער ווערט געזונט איז עוסק בתורה ועבודה, אבער אויב "אם יקום והתהלך "בחוץ"" ווען ער ווערט געזונט דרייעט ער זיך ארום ליידיג אויף די גאסן, קומט אויס האט מען גארנישט פארפעלט בשעת ער איז קראנק געווען, און דער שלעגער האט גארנישט גורם געווען קיין ביטול תורה, דעמאלטס "ונקה המכה"...
געהערט פון איינע פון מיינע מלמדים.
אוועטאר
יגרסהדותא
מ. ראש הקהל
תגובות: 3687
זיך איינגעשריבן אום: מאנטאג יולי 03, 2006 10:14 am
לאקאציע: קאר וואש

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך יגרסהדותא »

וכי יריבון אנשים. דער גאון רבי יונתן אייבשיץ זצ"ל וועלכער האט געהאט זייער פיל אויסצושטיין פון מחלוקת און רדיפות כידוע, שרייבט אויף דעם פסוק: "וכי יריבון אנשים" ווען מענטשן קריגן זיך, "והכה איש את רעהו" איז שוין פיל בעסער זיי זאלן זיך שלאגן, איידער זיי זאלן פארשפרייטן רכילות איינער אויפן צווייטן, ווייל "ורפא ירפא" א קלאפ פארהיילט זיך, פיל ערגער איז מיט רכילות ולשה"ר.
אוועטאר
יודל מענדלזאהן
שר שלשת אלפים
תגובות: 3111
זיך איינגעשריבן אום: זונטאג נאוועמבער 09, 2008 4:19 pm
לאקאציע: ואנה מפניך אברח?

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך יודל מענדלזאהן »

וְאֵלֶּה הַמִּשְׁפָּטִים אֲשֶׁר תָּשִׂים לִפְנֵיהֶם: (כא, א)

מה הראשונים מסיני אף אלו מסיני. - רש"י ז"ל

די מצוות וואס מען ווייסט נישט קלאר די טעם דערפון איז מען מקיים נאר ווייל השי"ת האט אזוי באפוילן, כאטש מען פארשטייט נישט פארוואס. אבער אין אמת'ן דארף מען אויך ביי מצוות וואס די שכל איז מחייב אזוי צו טוהן, אינזין האבן אז מען איז עס מקיים ווייל דאס איז מצות השם. דאס מיינט מה הראשונים מסיני, פונקט אזוי ווי מען איז מקיים די חוקים ווייל השי"ת האט אונז אזוי באפוילן אין זיין תורה מסיני, דאס זעלבע אלע מצוות, דארף מען טוהן נאר ווייל עס איז מסיני, און נישט ווייל די שכל דיקטירט אויך אזוי.

דערפאר זאגט די תורה אֲשֶׁר תָּשִׂים לִפְנֵיהֶם, און חז"ל דרשנ'ן לִפְנֵיהֶם, ולא לפני עו"א (גיטין פח), ווייל די דיינים דארפ'ן אויך אינזין האבן אז זיי ווילן מיט זייער פסק מקיים זיין מצות השם, און נישט זיי זאלן פסקנ'ן מצד השכל, אזוי ווי גוי'אישע ריכטער וואס משפט'ן לויט זייער איינזעהן.

אך פרי תבואה

--

וְכִי יַכֶּה אִישׁ אֶת עַבְדּוֹ .. וּמֵת תַּחַת יָדוֹ נָקֹם יִנָּקֵם: .. אִם יוֹם אוֹ יוֹמַיִם יַעֲמֹד לֹא יֻקַּם כִּי כַסְפּוֹ הוּא: (כא, כ-כא)

די תורה האט גע'פטר'ט דעם הער פון מיתה מיט'ן טעם פון "כי כספו הוא". אפילו טאמער האט ער אים געשלאגן במזיד, אזוי לאנג ווי דער קנעכט איז נישט זאפארט געשטארבן קומט נישט דעם הער קיין מיתה. לכאורה איז אבער שווער, פארוואס טאמער דער קנעכט איז יא געשטארבן נאך אין יענעם טאג, קומט דעם הער מיתה? פארוואס גילט נישט דאן די זעלבע טעם?

דער דין איז אז טאמער מען איז מפקיר א קנעכט, יצא לחירות. ממילא ווען דער בעה"ב איז געקומען הרגנ'ן זיין קנעכט בכוונה תחילה, האט ער אים בדעתו אוודאי מפקיר געווען, ווייל ער איז גרייט אים צו טויטן. און וויבאלד ער האט אים מפקיר געווען, איז שוין דער קנעכט ארויס לחירות. קומט דאך אויס אז דער הער האט דא געהארגעט א באפרייטע קנעכט וואס האט א דין פון א איד, קומט אים מיט רעכט מיתה.

לויט דעם קען מען שוין פארשטיין די נפקה מינה פון ווען דער קנעכט שטארבט באלד, אדער ערשט נאך יום או יומיים. ווייל טאמער איז דער קנעכט זאפארט געשטארבן, זעהט מען קלאר אז דער הער האט אים מפקיר געווען, ווייל ער האט אים געוואלט טויטן. אבער ווען דער קנעכט שטארבט נאך א שטיק צייט, איז שוין נישט זיכער אז דער הער האט אים במזיד ממית געווען. פארקערט, מען דארף חושש זיין אז ער האט אים נישט געוואלט הרגנ'ן - "כי כספו הוא" - פארוואס זאל דער הער מפקיר זיין אייגן געלט? דערפאר זאגט די תורה "לא יוקם", ווייל אפשר איז דער בעה"ב געווען א שוגג.

הרה"ק מקאצק זי"ע

--

כֶּסֶף יָשִׁיב לִבְעָלָיו (כא, לד)

רש"י: כסף ישיב לבעליו - ישיב לרבות שוה כסף ואפילו סובין

חז"ל זאגן אז ארימקייט ברענגט א מענטש צו זינד, עניות מעבירה את האדם על דעת קונו. אבער ווען וואוילע אידן האבן געלט – כסף, דאן ישיב לבעליו, טוען זיי תשובה און קערן זיך אום צום אויבערשטען.

קומט רש"י הק' דא מליץ טוב זיין אויף אידישע קינדער און זאגט: "ואפילו סובין" - אויך די שוואכערע צווישן אידן, טאמער האט ער כסף וועט ער תשובה טוהן – זיך צוריקקערן צום טאטן אין הימל.

דברי ישראל

--

וְכִי יִשְׁאַל אִישׁ מֵעִם רֵעֵהוּ ... אִם בְּעָלָיו עִמּוֹ לֹא יְשַׁלֵּם (כב, יג-יד)

די נשמה און חיות וואס א איד באקומט פון אויבערשטן, באקומט מען בתורת שאלה, עס איז געבארגט אויפ'ן תנאי אז מען זאל זיך דערמיט באנוצן פאר גוטע זאכן. א שואל איז דאך חייב באונסין. טא ווי אזוי קען דער מענטש זיך פטר'ן מיטן טענה פון אונס אדער שוגג?

די עצה דערצו איז, אז מען זאל תמיד דבוק זיין אין אויבערשטן, אלעמאל טראכטן פון השי"ת און מקבל זיין אויף זיך עול מלכות שמים. ווייל אִם בְּעָלָיו עִמּוֹ – אז השי"ת איז מיט אים, לֹא יְשַׁלֵּם.

דאס זאגט דוד המע"ה: אחת שאלתי מאת ד', די איינציגע נשמה האב איך געבארגט פון דעם בורא. איז דאך דא א חשש אז איך וועל נתחייב ווערן אויך באונסין, אבער וויבאלד "אותה אבקש, שבתי בבית ה' כל ימי חיי" – איך האב אלעמאל געבעטן און געשטרעבט צו זיין נאענט צו השי"ת, איז דא חל דער דין פון שאילה בבעלים!

הרה"ק רבי בונם מ'פשיסחא זי"ע

--

חֲמִשָּׁה בָקָר יְשַׁלֵּם תַּחַת הַשּׁוֹר (כא, לז)

מדרש פליאה: אדם אחד מאלף מצאתי ואשה בכל אלה לא מצאתי. הה"ד חמשה בקר ישלם תחת השור.

מ'קען עס ערקלערן לויט די מדרש אויפ'ן פסוק ואשה בכל "אלה" לא מצאתי – אלו
הנשים שלא היו במעשה העגל. ווייל ביים עגל האט מען געזאגט דעם "אלה" אלהיך ישראל.

וועלן מיר טייטש אדם אחד מאלף מצאתי, אז איינער פון טויזנט מענער האבן געדינט דעם עגל. אבער דער חשבון שטימט נישט. ווייל ביים עגל זעהן מיר אז 3000 מענטשן זענען געשטארבן, און איינס פון טויזענט, ווען מען רעכנט 600,000 אידן, קומט אויס נאר 600?

דערויף זאגט די מדרש, הדא הוא דכתיב חמשה בקר ישלם תחת השור, אז פאר'ן חטא העגל האט מען געדארפט באצאלן פינף מאל אזוי פיל. פינף מאל 600 = 3000.

בשם הגר"א

--

וְלֹא יִהְיֶה אָסוֹן עָנוֹשׁ יֵעָנֵשׁ כַּאֲשֶׁר יָשִׁית עָלָיו בַּעַל הָאִשָּׁה וְנָתַן בִּפְלִלִים: (כא, כב)

פארוואס פונקט דא שטייט ונתן בפלילים, ד.מ. לויט'ן פסק פון די דיינים? אלע הלכות פון טוען ונטען זענען דאך ע"פ הדיינים, אף על פי כן שרייבט די תורה נישט ארויס איבעראל אז ער דארף באצאלן בפלילים?

די קומענדיגע פסוק וואס זאגט "וְאִם אָסוֹן יִהְיֶה וְנָתַתָּה נֶפֶשׁ תַּחַת נָפֶשׁ", דארט איז מען פטור צו באצאלן, ווייל קם לי' בדרבה מיני'. זאגן חז"ל אז פטור איז ער נאר מדיני אדם, בדיני שמים איז ער אבער יא חייב.

דאס איז די פסוק מדייק: וְלֹא יִהְיֶה אָסוֹן, ווען עס איז נישט געשעהן קיין אסון דארף ער באצאלן. דאס איז בפלילים, ביים בי"ד של מטה, אבער בדיני שמים, אפילו טאמער האט יא פאסירט ח"ו אן אסון דארף ער נאך אלץ באצאלן.

פנים יפות

--
אוועטאר
scy4851
שר ששת אלפים
תגובות: 6805
זיך איינגעשריבן אום: דינסטאג יאנואר 29, 2008 11:57 am
לאקאציע: אפשר קען איינער מיר זאגען וויא!

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך scy4851 »

גבאי ביהמד האט געשריבן:רבותי, דערמאנט אייך 'פרשת משפטים' פון די חדר יאהרען.
the SCY is the limit
חאצקעל
שר העשר
תגובות: 45
זיך איינגעשריבן אום: מיטוואך יאנואר 19, 2011 3:13 pm

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך חאצקעל »

שקויעך פארן אפירקראצן
משה'עלע
שר האלף
תגובות: 1237
זיך איינגעשריבן אום: דינסטאג יאנואר 24, 2012 9:25 am
לאקאציע: געפינט זיך נישט דאס פלאץ

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך משה'עלע »

[quoteיודל מענדלזאהן]וְכִי יִשְׁאַל אִישׁ מֵעִם רֵעֵהוּ ... אִם בְּעָלָיו עִמּוֹ לֹא יְשַׁלֵּם (כב, יג-יד)

די נשמה און חיות וואס א איד באקומט פון אויבערשטן, באקומט מען בתורת שאלה, עס איז געבארגט אויפ'ן תנאי אז מען זאל זיך דערמיט באנוצן פאר גוטע זאכן. א שואל איז דאך חייב באונסין. טא ווי אזוי קען דער מענטש זיך פטר'ן מיטן טענה פון אונס אדער שוגג?

די עצה דערצו איז, אז מען זאל תמיד דבוק זיין אין אויבערשטן, אלעמאל טראכטן פון השי"ת און מקבל זיין אויף זיך עול מלכות שמים. ווייל אִם בְּעָלָיו עִמּוֹ – אז השי"ת איז מיט אים, לֹא יְשַׁלֵּם. [יודל מענדלזאהן/quote]
די ספרים ברענגען עס פונעם הייליגען ריזשענער
אגב און חיד"א פר' בשלח
אויפן פסוק היש ה' בקרבינו זאגט ער ואפשר במה שכתבו רבני אשכנז דהיה מקום לומר דכשישראל חוטאים הם פטורים דהוי שמירה בבעלים עיי"ש
אמנם הא בורכא דקיימא לן דפשיעה בבעלים חייב והחוטא הוא פושע עיי"ש
ביי ביי.
משה'עלע
שר האלף
תגובות: 1237
זיך איינגעשריבן אום: דינסטאג יאנואר 24, 2012 9:25 am
לאקאציע: געפינט זיך נישט דאס פלאץ

אם כסף תלוה את העני עמך

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך משה'עלע »

אם כסף תלוה את העני עמך
צוויי שיינע זאכען פונעם פנים יפות
א' דוקא כסף דארף מען בארגען משא"כ כלים וואס ווערט ציבראכען אפגעריבען איז נישט דא דער חיוב
ב בארג פאר דיין ברידער וויילל סאיז א גלגל החוזר בעולם און די ווייסט נישט צו אינעם פריערדיגער גלגל האט דער עני דיר דעלמוטס געגעבן געלט א"כ בארג עס עם וויל את העני דעם געלט פונעם ארימאן וואס ער האט דיר דאן געגעבן עמך ליגט ביי דיר
לפי דרכו קען מען מוסיף זיין לויד די גמ' (וואס ער ברענגט) שבת קנ"א אז מזאל גיבן צדקה וויל מווייסט נישט ווען מדארף נאכדעם צוקימען צום ארימאן ווייל סאיז א גלגל החוזר
אוז לויט דעם אם כסף תלוה ווייל די וויסט נישט ווען דער עני (דהיינו די ענית) וועט זיין עמך ביי דיר און די וועסט דארפען צוקימען צו א צווייטען
ביי ביי.
אוועטאר
msp
שר עשרת אלפים
תגובות: 18061
זיך איינגעשריבן אום: דאנערשטאג מארטש 10, 2011 10:03 am
לאקאציע: בין גברא לגברא

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך msp »

א פאר הערה'לעך
א
ואלה המשפטים אשר תשים לפניהם ולא לפני עכו"ם הה"ד מגיד דבריו ליעקב וגו' לא עשה כן לכל גוי
די מפרשים זאגען אז הגם די גויים האבען דאך יא דער בייבעל אבער די משפטי הילפותות האבען זיי נישט
קען מען זאגען בדרך רמז אז מיר ווייסען די מדות שהתורה נדרשת בהם איז לפי ר' ישמעאל 18 און לפי ר' יוסי הגלילי 32
אבער אין עטליכע זענען זיי גלייך איז פון ביידע צוזאמען מאכט עס 42 איז דאס מרומז אין ואל"ה המשפטים ואל"ה איז בגימטריא 42
ב
ואם אמור יאמר העבד אהבתי את אדוני ואת אשתי ואת בני לא אצא חפשי
דרשנ'ן חז"ל דצריך שני אמירות
מהרי"ל דיסקין זאגט אז משה רבינו האט כביכול געוואלט אויפצווינגען הקב"ה אים נישט פטר'ן פון עבדות השם דארך מיתה במתים חפשי
האט ער געטענה'ט אהבתי את אדוני - דער רבש"ע, את אשתי - די תורה, ואת בני - כלל ישראל, לא אצא חפשי
האט כביכול דיר רבש"ע נישט געקענט עפעס טוהן אחוץ פון איהם אהנזאגען נישט נאך אמאהל צו זאגען כדי ער זאל נישט מקיים זיין עד שיאמר וישנה
אל תוסף דבר אלי עוד בדבר הזה....
ג
וכי יגוף שור איש את שור רעהו
איינער בן זוטא האט געלערנט פשט אז שור רעהו מיינט דער חבר פון דער שור הנוגף
האט דער אבן עזרא געזאגט אויף אים ואין לשור ריע רק בן זוטא לבדו
חכלילי עינים מיין ולבן שנים מחלב
אוועטאר
msp
שר עשרת אלפים
תגובות: 18061
זיך איינגעשריבן אום: דאנערשטאג מארטש 10, 2011 10:03 am
לאקאציע: בין גברא לגברא

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך msp »

ד
בדין שומר שכר איז דא א חקירה פון ר' עקיבא איגר
איז דער חיוב גניבה ואבידה ווייל ער באקומט באצאהלט פאר זיין שמירה
אדער וויבאלד זיין אחריות איז שטארקער אז אפילו פאר גניבה ואבידה דארף ער באצאהלען וועגען דעם קומט איהם א געהאלט
די נפק"מ זאגט ר' עקיבא איגר איז ווען א שומר שכר נעמט דער פקדון און לייגט עס אוועק הפקר-וועלט אויף דער גאס
און צום סוף על פי נס איז עס נאך געבליבען און דער שומר שכר האט עס געטראפען און צוריק געגעבען צום מפקיד
קען ער פארלאנגען זיין געהאלט אדער נישט
לפי הצד הא' נישט ווייל ער האט סוכ"ס נישט געהיט די פקדון
אבער לפי הצד הב' יא וויבאלד סוכ"ס וואלט ער חייב געווען אויף גניבה ואבידה
עכ"ד הגרעק"א
ולענ"ד יש לפשוט בעיה זו משומר אבידה דהוה שומר שכר משום פרוטה דרב יוסף והבן
ה
למען ינוח
דער בית מאיר לייגט אוועק א יסוד אז אלע איסורי שבת איז נאר אז דער גוף זאל זיין נח
דערפאר זאגט ער אז אפילו בגוונא דשייך שליחות לענין איסורי שבת וועט נישט זיין אסור אויף דער משלח
היות ועכ"פ גופו נח
חכלילי עינים מיין ולבן שנים מחלב
אוועטאר
msp
שר עשרת אלפים
תגובות: 18061
זיך איינגעשריבן אום: דאנערשטאג מארטש 10, 2011 10:03 am
לאקאציע: בין גברא לגברא

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך msp »

ו
ושתים עשרה מציבה לשנים עשר שבטי ישראל
עס איז דא א מחלוקת אין מכילתא צו יעדער שבט האט געהאט 12 מציבות אדער נאר איינער
נפק"מ לענין מנות איש לרעהו
ז
ושקל אשא בבית נכון ונשא
והקשו מען גיט דאך נאר א מחצית השקל
נאר אפשר קען זיין וויבאלד ביי אידען איז הקב"ה מצרף מחשבה טובה
למעשה קומט אויס אז א גאנצע שקל ווערט גערעכענט אלץ קרעדיט צום מקיים המצוה
קען זיין אז דאס איז געווען די ישועה בימי המן
הגם מצות מחצית השקל איז נישט נוהג געווען נאר וויבאלד אידען ווילען מקיים זיין ווערט עס גערעכענט
אבער ביי גויים נישט דארט איז פארקערט מחשבה רעה מצרף אבער נישט מחשבה טובה
יתכן אז דאס איז פשט הכסף נתון לך אז חז"ל זאגן הכסף בגימטריא העץ
ווייל וויבאלד אחשורוש האט געזאגט גיב נישט דאס געלט האט ער דאך נאר געהאט א מחשבה צו געבען שקלים עס זאל מבטל זיין זכות מחצה"ש
ואון ביי גויים איז דאס נישט גערעכענט ווי א מעשה
וועגען דעם איז געבליבען העץ נתון לך
חכלילי עינים מיין ולבן שנים מחלב
שרייב תגובה

צוריק צו “דברי תורה”